بزرگنمايي:

آریا جوان - باقر مومنی، نویسنده، مترجم و پژوهشگر ایرانی در سن 97 سالگی در پاریس درگذشت.

مومنی از سال‌های دهه 1320 تا آخرین روزهای زندگی، در سیاست، نویسندگی و ترجمه و تحقیق فعال بود. او یکی از اعضای بنیانگذار کانون نویسندگان ایران بود.
باقر مؤمنی در سال 1305 کرمانشاه به دنیا آمد. دوره دبستان و دبیرستان را در این شهر گذراند. پایان دوره دبیرستان او با سال‌های پر جنب‌وجوش سیاسی دهه 1320 در ایران هم‌زمان بود و او نیز وارد فعالیت سیاسی شد.
در آن سال‌ها کرمانشاه در اشغال نیروهای ارتش بریتانیا بود و حزبی به نام «پیکار» با تمایلات ضدانگلیسی و طرفدار آلمان نازی تأسیس شده بود که رهبری آن را خسرو اقبال بر عهده داشت. باقر مؤمنی جذب مقالات تند و تیز روزنامهٔ این حزب به نام «نبرد» شده و به همراه چند تن دیگر در کرمانشاه دفتر این حزب را راه‌اندازی می‌کند.
با این حال مؤمنی برای ادامهٔ تحصیل در دانشگاه به تهران می‌آید و در دانشکدهٔ حقوق دانشگاه تهران ثبت نام می‌کند. در آنجا وارد محافل سیاسی احزابی مانند «پیکار»، «میهن‌پرستان» و «استقلال» می‌شود. در نهایت جذب تبلیغات حزب توده ایران شده و نهایتاً در اواخر سال 1324، به این حزب می‌پیوندد.
باقر مومنی پس از پایان تحصیلات خود در دانشکده حقوق نیز به فعالیت در صفوف حزب توده ادامه می‌دهد. در سال 1333 و یک سال پس از کودتای 1332، در یک جلسه مخفی حزبی بازداشت و چند روز بعد آزاد می‌شود. بازداشت دوباره او در سال 1335 برایش محکومیت 18 ماهه به دنبال داشت.
در مرداد ماه 1337 از زندان آزاد می‌شود. پس از آزادی از زندان، ارتباط خود را با بقایای حزب قطع می‌کند. در سال 1339 و در دوره دولت علی امینی و بازشدن فضای سیاسی پایان‌نامه خود را تحت نام «ایران در آستانهٔ انقلاب مشروطیت» به چاپ ‌رساند. در همین زمان همراه با تعدادی رفقایش گروهی به نام «اول ماه مه» ایجاد می‌کنند. این گروه گرایش چپ داشت اما مستقل از احزاب و کشورهای کمونیست آن زمان بود.
در سال 1346 مومنی برای تحصیل مدتی را فرانسه می‌گذراند و دو سال بعد به ایران باز می‌گردد و انتشارات صدای معاصر را تأسیس می‌کند. در نیمهٔ دوم سال 1353 با یک بورس شش‌ماهه‌ از طرف این موسسه به فرانسه می‌رود، در سوربن ثبت نام می‌کند و نگارش رسالهٔ دکترایش را با نام مسئله ارضی و جنگ طبقاتی در ایران آغاز می‌کند. نگارش این رساله دو سال وقت می‌برد و مؤمنی علی‌رغم مخالفت مؤسسه تا پایان کار در فرانسه می‌ماند، ضمن اینکه جلد اول آن را نیز با نام مستعار ا-پوران در فرانسه به چاپ می‌رساند.
مومنی سال 1355 به ایران بازمی‌گردد، اما به دلیل اختناق موفق به چاپ کتابش نمی‌شود؛ بنابراین دستنوشته را به بزرگ علوی می‌سپارد، اما کتاب چهار تیاتر میرزا آقاخان تبریزی را تصحیح و به چاپ می‌سپارد. سال 1356 با بازتر شدن فضا سه کتاب به نام‌های سیمای روستا در ایران، رو در رو و کتاب احمد چاپ می‌کند.
باقر مومنی در آستانه انقلاب 57 با همکاری ناصر رحمانی‌نژاد، سعید سلطانپور و بزرگ پورجعفر هفته نامهٔ «صدای معاصر» را منتشر می‌کند که با سردبیری صارم‌الدین صادق وزیری تا تیر 1358 چهارده شماره از آن منتشر می‌شود.
مؤمنی پس از انقلاب و در جریان تجدید حیات حزب توده ایران دیگر به این حزب نمی‌پیوندد. سال 59 محفل مارکسیستی باقر مؤمنی و رفقایش پنجمین و آخرین شمارهٔ اندیشه را منشر کرده و با جناح چپ جامعهٔ سوسیالیست‌های نهضت ملی ائتلاف می‌کند. این ائتلاف ماهنامه‌ای مخفی به نام اخگر منتشر می‌کند که سردبیری‌اش را باقر مؤمنی به عهده می‌گیرد.
پس از سی‌ام خرداد 1360 امکان هرگونه فعالیت سیاسی از گروه سلب می‌شود و مؤمنی با گذر از کوه‌های کردستان ایران و ترکیه خود را به پاریس می‌رساند.
در پاریس با رایزنی و جلب نظر فعالان سیاسی در تبعید به دنبال تشکیل جبههٔ متحد چپ می‌رود، اما با اقبال مواجه نمی‌شود. به دنبال آن به ادامهٔ کار نویسندگی می‌پردازد و کتاب‌های متعددی مانند مسائل اپوزیسیون ایران، گفتارهای سیاسی و دمکراسی، دین و دولت در عصر مشروطیت، از موج تا توفان، انفجار سبز، اسلام ایرانی و حاکمیت سیاسی، حکومت اسلامی و اسلام حکومتی، پروندهٔ پنجاه و سه نفر، یادمانده‌های ایرج اسکندری، در خلوت دوست، دنیای ارانی و … را منتشر می‌کند.
تالیفات:
* اسلام ایرانی و حاکمیت سیاسی، فرانکفورت: بزرگترین مرکز پخش کتاب، بی تا.
* انفجار سبز (کمونیسم در جهان و ایران)، استکهلم: آلفابت ماکزیما، 1999م= 1378.
* دی‍ن و دول‍ت در ع‍ص‍ر م‍ش‍روطی‍ت، س‍وئ‍د: ن‍ش‍ر ب‍اران، 1993م= 1372.
* سرزمین عرب در آستانه حاکمیت اسلامی، لس آنجلس: شرکت کتاب، 2012م= 1391.
* ای‍ران در آس‍ت‍ان‍هٔ ان‍ق‍لاب م‍ش‍روطی‍ت، ت‍ه‍ران: صدای معاصر، 1345.
* پ‍ن‍ج ل‍ول روس‍ی، ت‍ه‍ران: شباهنگ، 1357.
* تاریخ و سیاست، کلن: انتشارات فروغ، 2008م= 1387.
* دربارهٔ مسائل جنبش و حزب توده، تهران: پیوند، 1358.
* درد اه‍ل ق‍ل‍م، ب‍ی‌ج‍ا: بی‌نا، 1356.
* دن‍ی‍ای اران‍ی، ت‍ه‍ران: خ‍ج‍س‍ت‍ه، 1384.
* رودررو، تهران: شباهنگ، 1356.
* ص‍ور اس‍راف‍ی‍ل، بی‌جا: بی‌نا، 2537=1357.
* م‍س‍ئ‍ل‍ه ارض‍ی و ج‍ن‍گ طب‍ق‍ات‍ی در ای‍ران، ت‍ه‍ران: پیوند، 1359.
* نواندیشی و روشنفکری در ایران، کلن: مؤلف، 1386
* همراه با انقلاب از درخت سخن بگو، کلن: مؤلف، 2009 م= 1388.
ترجمه:
* اوس‍ی‍پ‍ف، وال‍ری دم‍ی‍ت‍ری ی‍وی‍چ، ن‍ام‍ه‌ای ک‍ه ه‍رگ‍ز ف‍رس‍ت‍اده ن‍ش‍د، بی‌جا: انتشارات توکا، 1357.
* تاریخ قرون وسطی، ترجمهٔ صادق انصاری و باقر مؤمنی، بی جا: شرکت سهامی انتشار، 1342.
* س‍ال‍ت‍ی‍ک‍وف، م‍ی‍خ‍ائ‍ی‍ل ی‍وگ‍راف‍ووی‍چ، ق‍ص‍ه ب‍رای ب‍زرگ‍س‍الان، ت‍ه‍ران: س‍پ‍ه‍ر، 1349.
* شایرر، ویلیام، نازیسم و ریشه‌های فکری و تاریخی آن، ترجمه محمد مربوط و محمدباقر مؤمنی، تهران: امیر کبیر، کتابهای سیمرغ، 1343.
گردآوری، تحشیه و بازنشر:
* سیاحتنامه ابراهیم بیک: (یا بلای تعصب او)، اثر زین العابدین مراغه‌ای؛ با مقدمه و حواشی باقر مؤمنی، تهران: نشر اندیشه، 1353.
* تمثیلات، فتحعلی آخوندزاده، ترجمه محمدجعفر قراجه‌داغی، مقدمه و حواشی باقر مؤمنی، تهران: اندیشه، 1349.
* ت‍ی‍ات‍ر ک‍ری‍م ش‍ی‍ره‌ای، ب‍ا م‍ق‍دم‍ه و ح‍واش‍ی ب‍اق‍ر م‍وم‍ن‍ی، تهران: سپیده، 1357.
* ع‍ل‍وی، ب‍زرگ، در خ‍ل‍وت دوس‍ت: ن‍ام‍ه‌ه‍ای ب‍زرگ ع‍ل‍وی ب‍ه ب‍اق‍ر م‍وم‍ن‍ی، ت‍دوی‍ن ب‍اق‍ر م‍وم‍ن‍ی، ت‍ه‍ران: ع‍طائ‍ی، 1382.
* یک گفتگوی خودمانی و چند نامه بزرگ علوی، کلن: فروغ، 2007.
* ع‍روس و دام‍اد، م‍ول‍ی‍ر، ت‍رج‍م‍ه ج‍ع‍ف‍ر ق‍راچ‍ه‌داغ‍ی، ب‍ا م‍ق‍دم‍ه و ح‍واش‍ی ب‍اق‍ر م‍وم‍ن‍ی، تهران: سپیده، 2537 = 1357.
* ک‍تاب اح‍م‍د، ع‍ب‍دال‍رح‍ی‍م طال‍ب‍وف، ب‍ام‍ق‍دم‍ه و ح‍واش‍ی ب‍اق‍ر م‍وم‍ن‍ی، تهران: شبگیر، 2536 پ. = 1356.
* م‍س‍ال‍ک ال‍م‍ح‍س‍ن‍ی‍ن، اث‍ر خ‍ام‍ه ع‍ب‍دال‍رح‍ی‍م اب‍ن‌ش‍ی‍خ اب‍وطال‍ب ب‍خ‍ار ت‍ب‍ری‍زی، ب‍ام‍ق‍دم‍ه و ح‍واش‍ی ب‍اق‍ر م‍وم‍ن‍ی، ت‍ه‍ران.
* یک کلمه، میرزا یوسف مستشارالدوله، به کوشش باقر مؤمنی، تهران: شادگان، 1388.
* م‍ق‍الات، نوشته ف‍ت‍ح‍ع‍ل‍ی آخ‍ون‍دزاده، گ‍ردآورده ب‍اق‍ر م‍وم‍ن‍ی، تهران: آوا، 1351.
* نامه‌های سرگرد وکیلی، به کوشش باقر مؤمنی، آلمان: [بی نا]، 1386.
* یادنامه‌های همشهری بامداد، باقر مؤمنی، تهران: کتابفروشی بامداد، بی تا.