آریا جوان - آتش‌سوزی سال 2019 در کلیسای نوتردام پاریس در ابتدا فاجعه‌ای به نظر می‌رسید که یکی از ارزشمندترین آثار تاریخی فرانسه را از بین برده است؛ اما در جریان بازسازی این کلیسا، آثاری در زیر آن کشف شد که می‌توان آن‌ها را گنجینۀ تازه‌ای از دل تاریخ فرانسه به حساب آورد.
به گزارش فرادید، در فوریه 2022، بازسازی کلیسای نوتردام پاریس آغاز شد. پس از آتش‌سوزی آوریل 2019، نزدیک به سه سال طول کشید تا آوارها پاک‌سازی شده و دیوارهای سنگی آسیب‌دیده و طاق‌های سقف مستحکم شوند.
اما پیش از شروع، نیاز به مداخله باستان‌شناسان بود. طبق قوانین فرانسه، هر پروژه ساختمانی که ممکن است خاک حاوی آثار یا بقایای باستانی را تخریب کند، نیازمند بررسی توسط باستان‌شناسان دولتی است. در نوتردام وظیفه آن‌ها این بود که مطمئن شوند هیچ اثر ارزشمندی زیر داربست 770 تنی که برای بازسازی مناره لازم بود، نابود نمی‌شود.
کریستوف بسنیر و تیم او از مؤسسه ملی «پژوهش‌های باستان‌شناسی پیشگیرانه» تنها پنج هفته فرصت داشتند تا زیر کف سنگی کلیسا را حفاری کنند؛ جایی که بازوی عرضی کلیسا با شبستان و محل گروه کر تلاقی دارد. کشف آثار تاریخی در نوتردام، به دلیل قدمت هزارساله این مکان پیش از ساخت کلیسا در قرون دوازدهم و سیزدهم، امری عادی است. اما از آنجا که تیم بسنیر فقط اجازه داشت تا عمق 16 اینچ زیر کف (معادل عمق پایه داربست) حفاری کند، او انتظار نداشت چیز زیادی پیدا کند. اما خوشبختانه اشتباه می‌کرد!
او می‌گوید: «یافته‌ها بسیار غنی‌تر از حد انتظار بودند.» در مجموع، تیم او 1035 قطعه از آثار هنری متعددی را کشف کرد که از نظر او «این بسیار چشمگیر است».
باستان‌شناسان آثار هنری باشکوهی را کشف کردند که در گذشته در مرکز کلیسا قرار داشتند؛ آثاری که منتقد فرانسوی، دیدیه ریکنر، آن‌ها را «از استثنایی‌ترین آثار مجسمه‌سازی جهان» توصیف کرده است. اخیراً، حدود 30 عدد از این مجسمه‌ها که برای قرن‌ها گمشده بودند، در موزه کلونی به نمایش درآمده‌اند.
به‌محض اینکه تیم بسنیر کاشی‌های کف و لایه نازکی از خاک و آوار را برداشتند، قسمت بالای یک تابوت سربی نمایان شد. در نزدیکی آن، مجسمه‌های سنگ آهکی ظاهر شدند: سرها و بالاتنه‌هایی در اندازه واقعی که به‌طور مرتب درست زیر کف و در امتداد ورودی گروه کر چیده شده بودند.

بسنیر اجازه یافت تا عمیق‌تر از 16 اینچ حفاری کند تا بتواند آثار را استخراج کند. درحالی‌که تیم ساختمانی منتظر بود، حفاری پنج‌هفته‌ای به بیش از دو ماه کشیده شد. یک تابوت سربی دیگر و همچنین چند قبر ساده‌تر پیدا شد؛ یافته‌هایی که چندان تعجب‌آور نبودند، چون در سراسر کلیسا قبرهای زیادی وجود دارد.
اما مجسمه‌ها به‌عنوان مهم‌ترین کشف شناخته شدند. باستان‌شناسان تشخیص دادند که این آثار بقایای یک «پرده‌نمای» سنگ آهکی قرن سیزدهمی هستند که در گذشته گروه کر و محراب نوتردام را از دید عمومی پنهان می‌کرد. این پرده‌نما در اوایل قرن هجدهم برچیده شد و عملاً ناپدید گشت و هیچ تصویر کامل یا سندی از سرنوشت آن وجود نداشت.
«پرده‌نما» شاهکاری از مجسمه‌سازی گوتیک رنگ‌آمیزی‌شده بود. از جمله مجسمه‌هایی که تیم بسنیر کشف کرد، سر و بالاتنه مسیح بود؛ با چشمان بسته و خون قرمز که از زخم نیزه‌ای در پهلوی او جاری شده بود. بسنیر می‌گوید: «این مجسمه واقعاً از نظر ظرافت و توجه به جزئیات بی‌نظیر است. بازنمایی پلک‌ها، گوش‌ها و بینی فوق‌العاده است».

امروزه، هنگامی که مردم از درب مرکزی نوتردام وارد می‌شوند، می‌توانند محراب مدرن و گروه کر را ببینند. اما در قرن سیزدهم یعنی زمانی که نوتردام کامل شد، این منظره توسط پرده‌نما مسدود شده بود.
پرده‌نمای نوتردام دو هدف را دنبال می‌کرد که به گفته مورخ معماری، متیو لور، اولین هدف آن فراهم کردن سکویی برای کشیش‌ها بود تا بتوانند متون مذهبی را برای مردمی که در کلیسا گرد هم آمده بودند بخوانند. هدف دوم، حفظ حریم خصوصی کشیش‌ها بود: پرده‌نما به کشیش‌ها این امکان را می‌داد که هنگام برگزاری هشت مراسم دعای روزانه خود در بخش گروه کر، از دید عموم پنهان بمانند.
مجسمه‌های پرده‌نما داستان اصلی مسیحیت را روایت می‌کردند. به گفته مورخ، دنی ساندورن، «ما از توصیفات قدیمی می‌دانیم که صحنه‌هایی از رنج و آلام مسیح وجود داشته است؛ از شام آخر تا مصلوب شدن و رستاخیز، تمام داستان در آنجا نمایش داده می‌شد».

چرا پرده‌نما برچیده شد؟
پرده‌نما تقریباً پنج قرن پابرجا بود. در نهایت، تغییرات در مراسم مذهبی و تغییرات در سبک هنری باعث شد که سبک گوتیک کم‌کم نامحبوب شود. کشیش‌های نوتردام که سنت‌گرا بودند، پرده‌نمای خود را بیشتر از اکثر کلیساهای فرانسوی حفظ کردند.
اما تحت فشار لوئی چهاردهم، که خواستار یک گروه کر بازتر بود (شامل مجسمه‌های بزرگی از خودش و پدرش، لوئی سیزدهم)، پرده‌نمای اصلی در نهایت در دهه 1710 برچیده شد و در کنار محل سابق خود دفن شد. با وجود اینکه مجسمه‌ها برچیده و شکسته شدند، هنوز مقدس محسوب می‌شدند و اجازه خروج از کلیسا را نداشتند.

باستان‌شناسان حدود هزار قطعه از پرده‌نما را کشف کردند که 700 قطعه از آنها همچنان دارای آثار رنگ بودند. تصور می‌شود که در اصل، تمام مجسمه‌های نوتردام، از جمله آنهایی که در نمای جلویی قرار داشتند، به رنگ‌های روشن تزئین شده بودند، پیش از آنکه این سبک نیز از مد بیفتد. رنگ‌های باقی‌مانده روی مجسمه‌های پرده‌نما سرنخ‌هایی از ظاهر اصلی کلیسا ارائه می‌دهند.
بسنیر مطمئن نیست که تیمش چه مقدار از پرده‌نما را کشف کرده است، اما باور دارد که مقدار بیشتری از آن زیر گروه کر مدفون است؛ جایی که خارج از محدوده حفاری آنها قرار دارد. او می‌گوید: «غیرقابل بخشش است که چنین شاهکارهایی را در کف کلیسا باقی بگذاریم. حفاری‌ها باید ادامه پیدا کند.» اما با بازسازی تازه گروه کر و آماده شدن نوتردام برای بازگشایی، احتمالاً این اتفاق به این زودی‌ها نمی‌افتد.