آریا جوان - درنتیجه‌ی فوران گل‌فشان در آب‌های دریای خزر در شرق کشور آذربایجان، جزیره‌ای معروف به شبح ظاهر شده که به زودی ناپدید خواهد شد.

در سال 2023، در فاصله حدود 25 کیلومتری از ساحل شرقی کشور آذربایجان جزیره جدیدی ظاهر شد؛ اما این جزیره‌ای عادی نبود، بلکه درنتیجه‌ی فوران گل‌فشان ساخته شد و به‌زودی نیز کاملا ناپدید خواهد شد.
گل‌فشان موردنظر که کومانی بانک نامیده می‌شود، طبق تصاویر ثبت‌شده توسط دوربین‌های ماهواره‌های لندست 8 و لندست 9 به قدری فوران کرده بود که جزیره موقتی معروف به «شبح» را تا اواسط فوریه 2023 شکل داد.
در آب‌های اطراف آذربایجان گل‌فشان‌ها کمیاب نیستند. تاکنون بیش از 300 گل‌فشان در شرق آذربایجان و آب‌های مجاور آن گزارش شده است. پیش از این، فوران گل‌فشان کومانی بانک حداقل هشت بار ثبت شده بود. اولین باری که فوران آن ثبت شد، مربوط به سال 1816 است.

گلفشان کومانی بانک، همان‌طور که در تصویر نشان داده شده، در نزدیکی آذربایجان قرار دارد.
گلفشان کومانی بانک
جزایر حاصل از فوران گل‌فشان‌ها معمولا چندان دوام نمی‌آورند. مارک تینگی، زمین‌شناسی از دانشگاه آدلاید می‌گوید این نوع جزایر شبح نامیده می‌شوند، زیرا خیلی ناگهانی ظاهر می‌شوند و سپس خیلی سریع توسط امواج دریا شسته می‌شوند، دوباره زیر آب می‌روند و در عرض چند ماه یا چند سال ناپدید می‌شوند.
تینگی می‌گوید در فوریه 2023، پهنای جزیره حدود 400 متر بود. اما در 25 دسامبر 2024 تصاویر ماهواره‌ای نشان دادند که فقط بخش کوچکی از آن باقی مانده است و قله به سختی از سطح آب دیده می‌شود.
گل‌فشان چیست؟
گل‌فشان‌ها آتشفشان واقعی درنظر گرفته نمی‌شوند؛ زیرا به جای آنکه گدازه فوران کنند، مخلوطی از رسوبات و گاز از آن‌ها خارج می‌شود؛ گرچه ممکن است فعالیت‌های تکتونیکی نیز در تشکیل آن‌ها نقش داشته باشد.
دانشمندان هنوز درحال بررسی فرآیند تشکیل گل‌فشان‌ها هستند، اما به‌نظر می‌رسد فعالیت‌های تکتونیکی می‌توانند موجب فشار آمدن به رسوبات زیر سطح زمین شوند و این فشار رسوبات را به سمت بالا می‌فرستد تا به سطح برسد و به شکل مخروطی از گل ظاهر شود. اگر فعالیت‌های تکتونیکی نقش نداشته باشند، ممکن است این فرایند به دلیل تجمع گاز طبیعی رخ دهد.
گل‌فشان‌ها نباید درمقایسه‌ با آتشفشان‌های «واقعی» نادیده گرفته شوند. درحالی‌که عموما تصور می‌شود، آن‌ها نسبت به آتشفشان‌های معمولی خطر کمتری دارند، به لطف مکان‌هایی مانند کومانی بانک می‌دانیم که در برخی موارد فوران گل‌فشان‌ها به قدری شدید است که می‌تواند جزایر جدیدی را ایجاد کند.
در مواردی، فوران گل‌فشان‌ها با گوی‌های آتشین بزرگ همراه بوده است. معروف‌ترین مثال این پدیده زمانی بود که گل‌فشان جزیره داشلی در دریای خزر در سال 2021 فوران کرد و ستون آتشی به طول 488 متر به آسمان بلند شد. گوی‌های آتشین در کومانی بانک نیز مشاهده شده‌اند. علت دقیق این موضوع که چرا این آتش‌ها ظاهر می‌شوند، مشخص نیست؛ اما احتمالاً دراثر سوختن خود به خود گازهایی است که آزاد می‌شوند یا اینکه سنگ‌ها با برخورد به هم، جرقه می‌زنند.

شرح تصویر شاخص: گلفشان کومانی بانک در تصاویر ماهواره‌ای در تاریخ‌های 18 نوامبر 2022، 14 فوریه 2023 و 25 دسامبر 2024 (از چپ به راست).