بزرگنمايي:
آریا جوان - نوروز فراتر از یک مناسبت تقویمی، یک سنت سه هزار ساله زنده و پویاست که در ایران و بسیاری از کشورها از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و بیش از 300 میلیون نفر در سراسر جهان آن را جشن می‌گیرند.
در این نوشتار به اصلی‌ترین نکاتی که باید پیرامون این جشن باستانی بدانیم، می‌پردازیم.
نوروز در زبان فارسی به معنای «روز نو و جدید» است. این جشن، آغاز بهار را نوید می‌دهد و در روز «اعتدال بهاری» که معمولاً بین 20 یا 21 مارس واقع می‌شود، گرامی داشته می‌شود.
در واقع نوروز به کل جشن‌ها و آیین‌هایی اطلاق می‌شود که معمولا چندین روز تا دو هفته پس از تحویل سال ادامه دارند.
1- نوروز و لحظه تحویل سال در تقویم
آغاز بهار و نوروز در ایران به معنای آغاز سال جدید نیز هست و در واقع «نوروز» به عنوان مبدا تحویل سال خورشیدی در نظر گرفته می‌شود. افغانستان نیز همچون ایران، مبدا آغاز سال خورشیدی خود را نوروز در نظر می‌گیرد.
لحظه «تحویل سال» به لحظه‌ای گفته می‌شود که خورشید از دید ناظر زمینی در نیمکرهٔ شمالی به نقطه اعتدال برابر با صفر برسد که نیازمند محاسباتی نجومی است و زمان آن در هر سال به صورت دقیق و برابر با ثانیه محاسبه می‌شود.
حال اگر آغاز سال، قبل از ظهر و در نیمه اول شبانه روز تحویل شود، همان روز به عنوان نخستین روز تقویم شمسی ایرانی در نظر گرفته می‌شود و در غیر این صورت فردای آن روز، نخستین روز تقویمی خواهد بود.
بر همین اساس لحظه تحویل سال نو شمسی در ایران در روز پنجشنبه 20 مارس 2025 میلادی و برابر با 30 اسفند 1403 شمسی و در ساعت 12 و 31 دقیقه و 30 ثانیه ظهر (به وقت اروپای مرکزی ساعت 10 و یک دقیقه و سی ثانیه) خواهد بود و بدین ترتیب فردای آن روز نخستین روز از سال تقویمی 1404 خورشیدی است.
این محاسبات دقیق نجومی توسط عمر خیام، ستاره‌شناس، شاعر و فیلسوف ایرانی انجام شده و به این تقویم «گاهشمار جلالی» نیز می‌گویند. مبدا این تاریخ هجرت محمد، پیامبر اسلام از مکه به مدینه در سال 622 بعد از میلاد است.
رقص و پابکوبی برای نوروزیونسکو
2- قدمت نوروز
نوروز ریشه‌ای بیش از 3000 ساله و خاستگاهی در امپراتوری باستانی پارس و تقویم زرتشتی دارد.
در باورهای زرتشتی، نوروز با آفرینش گیتی و انسان پیوند دارد. در زمان هخامنشیان، جشن نوروز در تخت جمشید با شکوه فراوان برگزار می‌شد و پادشاهان هدایا و فرستادگانی از سراسر سرزمین خود می‌پذیرفتند.
در واقع یکی از کاربردهای تخت جمشید، برگزاری نوروز بوده است. قدمت دین زرتشت هم از کمی پیش از دوره هخامنشی تخمین زده می‌شود.
در طول قرن‌ها، نوروز به یک جشن سکولار تبدیل شد که اقوام مختلف از آن استقبال کردند. ماندگاری آن در نمادگرایی قدرتمندش نهفته است که پیروزی «نور بر تاریکی» و نوید دهنده «آغازهای جدید هم در طبیعت و هم در روح بشر» است.
3- چه کسانی نوروز را جشن می‌گیرند؟
امروزه، بیش از 300 میلیون نفر در سراسر جهان، نوروز را نه‌تنها به عنوان آغاز سال جدید، بلکه به عنوان جشن زندگی و پیروزی «نور بر تاریکی» جشن می‌گیرند.
این رویداد فرهنگی، مردمان ایران و افغانستان همچنین آسیای مرکزی از جمله در ازبکستان، تاجیکستان، ترکمنستان، قزاقستان و قرقیزستان، قفقاز، بالکان و مناطق دیگر را گردهم آورده و مجموعه‌ای غنی از رسوم، سنت‌ها و ارزش‌های مشترک را به نمایش گذاشته است.
نوروز نزد اقوام مختلف از جمله کردها در مناطق مختلف نیز جایگاه ویژه‌ای دارد.
نوروز در تاریخ 30 سپتامبر 2009 در فهرست میراث‌فرهنگی ناملموس بشری یونسکو ثبت جهانی شد.
در سال 2010 نیز سازمان ملل متحد طی قطعنامه‌ای در مجمع عمومی، 21 مارس را به عنوان روز بین‌المللی نوروز اعلام کرد. این اقدام بر اهمیت این جشن فراتر از مرزهای فرهنگی ایران و در جهت ترویج صلح جهانی تاکید دارد.
کردها و نوروزMURAD SEZER/AP
4- نوروز چگونه و با چه آداب و رسومی جشن گرفته می‌شود؟
نوروز مجموعه‌ای از سنت‌های متنوع را در برمی‌گیرد که بسته به مناطق مختلف، متفاوت است و برخی آداب و رسوم مربوط به پیش از لحظه سال نو و برخی حتی تا دو هفته بعد ادامه دارد، اما در همه آنها مفاهیم «نوزایی و امید» مشترک است.
خانه‌تکانی و تجدید حیات
در آستانه نوروز و پیش از ورود به بهار، خانه‌ها به‌طور کامل تمیز می‌شوند که به این رسم «گردگیری و غبارزدایی از گذشته» گفته می‌شود.
این عمل نمادین، با خرید لباس‌های نو نیز همراه است که نمایانگر یک آغاز تازه و تطهیر فضای فیزیکی و روحی است.
سبزه هفت سینکانوا پرو
سفره هفت‌سین
سفره هفت‌سین، به‌ویژه در ایران، از عناصر اصلی نوروز است. این سفره به‌گونه‌ای هنرمندانه چیده می‌شود و شامل هفت شیء است که نام آنها با حرف «س» در فارسی آغاز می‌شود. هر یک از این اجزاء، نمادی از جنبه‌های مختلف زندگی هستند:
سبزه شامل جوانه‌های گندم یا عدس یا هر دانه دیگری است و نماد تولد دوباره، نوزایی و حیات است. سمنو که نوعی پودینگ یا فرنی شیرین از جوانه گندم است، نماد فراوانی و برکت است. سنجد که میوه خشک درخت سنجد است، نماد عشق است. سیر نماد سلامت و درمان است. سیب نماد زیبایی و سلامتی است. سماق : نماد پیروزی خیر بر شر و طلوع خورشید است. سرکه نماد صبر، پختگی و گذر عمر است. در کنار این نمادهای اصلی، قرار دادن نمادهای دیگری که با حرف سین آغاز می‌شوند همچون گل سنبل و ساعت نیز رواج دارد.
این سفره همچنین با آینه و شمعدان و تخم‌مرغ‌های رنگی تزئین می‌شود. ماهی‌های قرمز نیز در این سفره، نمادی از گذر از دوازدهمین و آخرین برج فلکی تحت عنوان «حوت» یا ماهی است.
دیوان اشعار حافظ و یا کتاب قرآن در نزد مسلمانان، هم از دیگر وسایلی است که برای تزئین سفره استفاده می‌شود.
تفأل و بازکردن کتاب اشعار شاعران بزرگ پارسی‌زبان نیز سنتی است که خانواده‌ها آن را انجام می‌دهند. آنها مجموعه کتاب را بطور تصادفی باز کرده و با خواندن یکی از اشعار آن، به دنبال نشانه‌هایی برای سال پیش‌رو هستند.
هفت سینکانوا پرو
آیین‌های برپایی آتش
در بسیاری از مناطق، مردم در جشن‌های آتش‌افروزی مانند «چهارشنبه‌سوری» در ایران شرکت می‌کنند.
این جشن که پیش از آغاز نوروز و در آخرین سه‌شنبه سال کهنه برگزار می‌شود، با جمع شدن خانواده‌ها در کنار هم و درست کردن آتش و پریدن از روی آن به عنوان نمادی از پاک‌سازی، انرژی‌بخشی و رهایی از غم‌های گذشته از گرما و حیات‌بخشی بهار استقبال می‌کند.
چهارشنبه سوریAP Photo
خوراکی‌های سنتی
خوراک در جشن نوروز نقشی کلیدی دارد. غذاهای ویژه‌ای با حضور خانواده و دوستان تهیه می‌شود که حس همبستگی را تقویت می‌کند. در ایران خانواده‌ها در نخستین روز نوروز با خوردن سبزی پلو و ماهی و کوکوی سبزی به عنوان نمادی از سبزی و طبیعت به استقبال بهار می‌روند.
سمنوی حاضر در سفره هفت سین ایرانی، در آسیای مرکزی تحت عنوان «سومالاک» یا «سوماناک» شناخته می‌شود.
این غذا، به آرامی و در طی ساعت‌ها پخته می‌شود تا درنهایت بصورت دسری شیرین مورد استفاده قرار گیرد و نمادی از آمدن تدریجی اما حتمی بهار و آغازهای تازه است.
دید و بازدید خانواده و بزرگ‌ترهای فامیل
در ایام نوروز خانواده‌ها به دیدار بزرگان خانواده، آشنایان و دوستان خود می‌روند و بر طبق آداب ورسوم کوچکترهای خانواده برای تبریک سال نو به دیدار پدر و مادرها و بزرگان فامیل می‌روند تا آغاز سال نو و بهار را تبریک بگویند.
در مقابل بزرگترها، با دادن «عیدی» که معمولا در قالب پول نقد و تحت عنوان «دشت» شناخته می‌شود، به عنوان نمادی از برکت به کوچکترها هدیه می‌دهند.
این آیین در فرهنگ زرتشتی نمادی از مهرورزی و احترام به بزرگترها است.
در این دیدارها، خانواده‌ها با تنقلاتی مانند آجیل (که ترکیبی از پسته، بادام و تخمه و میوه‌های خشک است) به همراه شیرینی‌های مختلف از مهمانان خود پذیرایی می‌کنند. سنتی که به دلیل گرانی و تورم در ایران، روز به روز در حال کمرنگ‌تر شدن است.
سیزده به در
سیزده‌بدر یکی از سنت‌های قدیمی ایرانی است که در روز سیزدهم فروردین برگزار می‌شود.
این روز که به «روز طبیعت» هم معروف است، بخشی از جشن‌های نوروزی محسوب می‌شود و مردم برای گذراندن اوقات در طبیعت، خانه‌های خود را ترک می‌کنند.
برخی باور دارند که عدد سیزده در فرهنگ ایرانی خوش‌یمن نیست، بنابراین مردم برای دفع نحسی از خانه خارج می‌شوند. اما در حقیقت، این سنت بیشتر به قدردانی از طبیعت و جشن پایان نوروز مرتبط است.