بزرگنمايي:

آریا جوان - مهر / سال 1403 برای تئاتر ایران در حالی به پایان رسید که ویژگی آن حضور چهره‌های شناخته شده تئاتر بر صحنه بعد از 2 سال دوران افول تئاتر بود و از سوی دیگر تغییرات عجیب مدیریتی دیگر ویژگی آن بود.
سال 1403 برای تئاتر ایران سالی متفاوت از 2 سال قبل خود بود؛ 2 سالی که طی آن بسیاری از هنرمندان و چهره‌های تئاتری از فعالیت در این عرصه کنار کشیدند و تئاتر ایران دوران افول سختی را سپری کرد. با بازگشت برخی از این هنرمندان بار دیگر فعالیت‌های قابل توجه تئاتری از سر گرفته شد و رونق و استقبال مخاطب به تئاتر ایران بازگشت. البته هنوز هم برخی از هنرمندان نام‌آشنای تئاتر از صحنه‌ها دور هستند ولی این امید وجود دارد که در سال 1404 صحنه‌های تئاتر شاهد نام و حضور این هنرمندان نیز باشد.
بازار
از سوی دیگر تغییرات مدیریتی در سال 1403 با توجه به تغییر معاون هنری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی اتفاق افتاد اما این تغییرات روند متفاوتی داشت و حاشیه‌های مختلفی را رقم زد.
در این سال مجموعه تئاتر شهر به عنوان اصلی‌ترین و مهم‌ترین مجموعه تئاتری ایران بلاتکلیف‌تر از قبل به حیات خود ادامه داد و تغییر مدیریت‌ها نیز تأثیری در بهبود این مجموعه نداشت.
به روال سنوات گذشته، گروه هنر خبرگزاری مهر طی گزارش‌هایی در حوزه‌های مختلف هنری به معرفی چهره‌های سال هر کدام از این حوزه‌ها می‌پردازد که لزوماً تأییدکننده این نکته نیست که همه این چهره‌ها عملکرد و تأثیرگذاری مثبتی داشته‌اند.
بر همین اساس در عرصه تئاتر نیز چند چهره سال 1403 به زعم خبرنگاران تئاتر خبرگزاری مهر مدنظر قرار گرفتند که در ذیل به آنها می‌پردازیم:
مجموعه تئاتر شهر؛ چهره‌ای که فراموش شده است!
مجموعه تئاتر شهر با وجود اینکه یک بنای ساخت دست انسان است اما در تاریخ معاصر تئاتر ایران برای خود شخصیت و جایگاهی دارد و نمی‌توان به این مجموعه صرفاً به عنوان یک بنا نگاه دارد. تئاتر شهر برای اهالی تئاتر شخصیتی تأثیرگذار بوده که راه را برای دیده‌شدن بسیاری هموار و فرصت درخشیدن کارهای متعددی را فراهم کرد. تئاتر شهر با بسیاری از بزرگان تئاتر ایران رفاقت داشت و در سال‌هایی نه چندان دور میزبان حضورشان بود که البته برخی از آنها با تئاتر شهر وداعی ابدی کردند و برخی نیز شرایط هم‌نشینی مجدد با آن برای‌شان فراهم نشد.
تئاتر شهر طی 5 دهه بسیار پرکار و فعال بوده و به تنهایی بخش مهمی از تاریخ تئاتر معاصر ایران را به خود اختصاص داده است اما با وجود اهمیت و جایگاهی که دارد به درستی مورد توجه مدیران و مسئولان فرهنگی و هنری قرار نگرفته و آسیب‌های جدی بسیاری دیده است.
این آسیب‌ها به مرور زمان بیشتر شد و طی سال‌های اخیر به اوج خود رسید و حالا تئاتر شهر تبدیل به شخصیتی فراموش‌شده و رهاشده به حال خود شده است. این در حالی است که هنوز این بنای زیبا شخصیتی میانسال است ولی رنگ و روی پیری خیلی زود بر چهره‌اش نشسته است.
سال 1403 برای تئاتر شهر سال بسیار سختی بود و از ابتدا تا انتها برایش در بدترین شرایط ممکن سپری شد.
قرار بود تئاتر شهر نیز حریمی شخصی داشته باشد و به بهانه ایجاد این حریم این شخصیت تئاتری محصور شد اما این حصارها نه تنها برداشته نشدند بلکه یک سال تمام راه تنفس و زندگی را برای تئاتر شهر سخت و سخت‌تر کردند.
تئاتر شهر در سال 1403 بدون اغراق یکی از مظلوم‌ترین شخصیت‌های تئاتری ایران بود که در بین حصار بی‌برنامه‌گی، بی‌توجهی و بی دغدغه بودن مدیران و مسئولان فرهنگی و هنری گرفتار شد و آب خوش از گلویش پایین نرفت.
بازگشت هنرمندان؛ چهره‌هایی که راه را باز کردند و به صحنه آمدند
بعد از 2 سال پیاپی که اکثر هنرمندان تئاتر تمایلی به فعالیت در این عرصه نداشتند سال 1403 سال متفاوتی بود. در این سال برخی از چهره‌های شناخته‌شده تئاتر با حضور در این عرصه و تولید و اجرای آثار نمایشی رونق و حضور مخاطب در سالن‌های تئاتر را رقم زدند. صابر ابر، اشکان خیل‌نژاد، جلال تهرانی، محمد مساوات، نوید محمدزاده، نادر برهانی‌مرند، قطب‌الدین صادقی، حمیدرضا نعیمی، اکبر زنجانپور، گلاب آدینه، جابر رمضانی، مهران رنج‌بر، امیر دژاکام، الهام کردا، ستاره پسیانی، آروند دشت‌آرای و بازیگرانی چون فاطمه نقوی، مهدی پاکدل، پژمان جمشیدی، گوهر خیراندیش، بهرام رادان، بهرام افشاری، حمیدرضا آذرنگ، گلچهره سجادیه، بهنوش طباطبایی، نسیم ادبی، محسن کیایی، ساعد سهیلی، مهدی حسینی‌نیا، کاظم سیاحی، امیر آقایی، سیامک صفری، الناز شاکردوست، بانیپال شومون، مجتبی پیرزاده، شمس لنگرودی، سارا بهرامی، بهرام ابراهیمی، بهزاد خلج، رحیم نوروزی، امیرحسین فتحی، امیر کربلایی‌زاده، سیاوش خیرابی، رابعه اسکویی، سهیل مستجابیان، روزبه حصاری و … همگی به صورت ناخودآگاه و در قالب یک حرکت گروهی تبدیل به یک شخصیت واحد و تأثیرگذار در سال 1403 برای تئاتر ایران شدند.
این هنرمندان در قالب شخصیتی واحد باعث شدند تا تئاتر ایران از دوران افول خود خارج شود و چشم‌انداز روشن‌تری را برای سال 1404 داشته باشد و امیدوار به حضور دیگر هنرمندان تأثیرگذار همچون علی رفیعی، حمید امجد، محمد رحمانیان، حمید پورآذری، علی‌اصغر دشتی، نغمه ثمینی، محمد رضایی‌راد، علی شمس، کوروش نریمانی، یوسف باپیری، افسانه ماهیان و … نیز باشیم.
این رفتار باعث شد تا این حقیقت بیش از پیش نمایان شود که هنرمندان تئاتر می‌توانند با حضور و تأثیرگذاری خود این عرصه را رونق و تأثیرگذاری آن را دوچندان کنند و نبودشان خلاء و نقصانی جبران‌ناپذیر است.
نادره رضایی؛ معاونی که حاشیه‌هایش بیشتر از متن بود
سال 1403 تئاتر ایران شاهد تغییر معاون هنری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی بود. نادره رضایی به عنوان اولی معاون هنری زن بر صندلی معاونت امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نشست و جایگزین محمود سالاری شد. حضور رضایی در معاونت اتفاقات متعددی را برای تئاتر ایران رقم زد. تغییر در اداره‌کل هنرهای نمایشی یکی از اتفاقات پرحاشیه آغاز دوران معاونت نادره رضایی بود. نحوه کنار گذاشتن حمید نیلی به عنوان مدیرکل هنرهای نمایشی حواشی متعددی را به همراه داشت به ویژه که این اتفاق در آستانه برگزاری چهل و سومین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر رخ داد.
از سوی دیگر انتخاب اتابک نادری به عنوان سرپرست اداره‌کل هنرهای نمایشی و مشخص نشدن مدیرکل جدید یکی دیگر از اتفاقات و حواشی دوره کوتاه مدیریت نادره رضایی است که تا پایان سال 1403 ادامه داشت و تئاتر ایران با سرپرست به کار خود در سال گذشته پایان داد.
ماجرای انتخاب سرپرست در مجموعه تئاتر شهر هم تجربه شد و حسن جودکی به عنوان سرپرست این مجموعه آغاز به کار کرد و تئاتر شهر نیز با سرپرست سال گذشته را به پایان رساند و وارد سال جدید شد.
علاقه معاون هنری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به انتخاب سرپرست در عرصه تئاتر حاشیه‌ای عجیب بود و باید دید در سال 1404 قائله سرپرست‌های تئاتری به پایان می‌رسد یا نه.
از دیگر اتفاقات و حواشی رخ داده در دوران چندماهه معاون هنری جدید وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی چالش‌های وی با دبیر چهل و سومین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر بود. با وجود اینکه این چالش‌ها به صورت علنی مطرح و عنوان نشدند اما شرایط به گونه‌ای بود که معاون هنری قصد تغییر دبیر جشنواره را نیز داشت ولی به دلیل پیدا نشدن گزینه‌ای دیگر از این کار منصرف شد.
نادره رضایی در ادامه اقدامات عجیب خود اقدام به انتخاب و راه‌اندازی شورای سیاستگذاری جشنواره تئاتر فجر کرد. رضایی انتخاب دبیر جشنواره چهل و سوم تئاتر فجر بدون شکل‌گیری شورای سیاستگذاری را تخلف مدیریت تئاتر ایران می‌دانست و قصد داشت با تشکیل شورا این تخلف را برطرف کند که نتیجه آن شکل‌گیری شورایی بی‌تأثیر در جریان برگزاری چهل و سومین جشنواره تئاتر فجر شد.
رضایی علیرغم اینکه در سخنرانی‌های خود تأکیدی جدی بر جذب حامیان بخش خصوصی برای رونق‌بخشیدن به بخش مالی و حمایتی تئاتر ایران داشت در دوران کوتاه مدیریت خود در سال گذشته نتوانست اقدام قابل توجهی در این زمینه انجام دهد و باید دید که در سال 1404 شاهد اتفاق و اقدام خاصی در این بخش خواهیم بود یا نه.
اشکان خیل‌نژاد؛ «برادران کارامازوف» یادآور دورانی طلایی تئاتر
در سال 1403 هنرمندان شناخته‌ای توانستند اتفاق قابل تأمل و توجهی را در عرصه تئاتر رقم بزنند اما به طور حتم یکی از مهمترین تولیدات تئاتری که اتفاق ویژه‌ای در چند سال اخیر تئاتر ایران است، اجرای نمایش «برادران کارامازوف» به کارگردانی اشکان خیل‌نژاد است که هر هفته طی یک یا 2 اجرا در تماشاخانه ایران‌شهر روی صحنه رفت.
در مقطعی از تئاتر ایران، گروه‌های تئاتری با تمرین‌های طولانی‌مدت به یک زیست هنری دست پیدا می‌کردند که خروجی این زیست اثری بود که هم پیشنهاد جدیدی برای تئاتر ایران داشت و هم مخاطب را با فضا و اتمسفری متفاوت مواجه می‌کردند که از آن لذت می‌برد. بدون اغراق طی یک دهه گذشته شاید به تعداد انگشتان یک دست چنین اتفاقی در عرصه تئاتر حرفه‌ای رخ داده باشد و در 2 دهه اخیر، تئاتر ایران کمتر شاهد شکل‌گیری اثری نمایشی از طریق کاری گروهی و با تمرین‌های مستمر و بلندمدت بوده است.
اشکان خیل‌نژاد به عنوان یکی از کارگردان‌های توانای تئاتر ایران به همراه گروه خود جای خالی چنین روندی را در تئاتر ایران پر کرد و در سال 1403 با «برادران کارامازوف» اتفاقی درخشان را رقم زد. این اثر نمایشی طی 6 سال تمرین گروهی شکل گرفته است و خروجی آن اجرایی حدوداً 7 ساعته است که در سالن سمندریان تماشاخانه ایران‌شهر مخاطب را با خود همراه می‌کند.
«برادران کارامازوف» فارغ از موضوع، نشانگر بدن‌هایی است که به یک زبان مشترک رسیده‌اند و با حرکات فردی و جمعی خود مخاطب را شگفت‌زده می‌کنند.
اشکان خیل‌نژاد نشان داد که تئاتر ایران هنرمندان خلاق، توانا و تأثیرگذاری دارد که اگر مدیران و مسئولان شرایط را برای‌شان سخت نکنند، تجربه‌های درخشانی را با مخاطبان تئاتر به اشتراک می‌گذارند.
حسین پارسایی؛ لاکچری‌کاری که به دنبال ورزشگاه‌ها است!
حسین پارسایی که پیش‌تر به عنوان یک مدیر هنری شناخته می‌شد، سال‌ها قبل از اینکه مدیریت تئاتر را بر عهده بگیرد به عنوان کارگردانی فعالیت می‌کرد که آثاری با مضمون مذهبی را روی صحنه می‌برد. وی پس از پایان حضورش بر مسند مدیریت به یکباره با تغییر روند فعالیت‌های خود به سمت تولید تئاترهای موزیکال رفت و نمایش‌های «الیور توئیست» و «بینوایان» را در تالار وحدت و هتل اسپیناس روی صحنه برد.
وی با این نمایش‌ها بدعت بالابودن بهای بلیت تئاتر را گذاشت. پارسایی سپس نمایش «هفت‌خوان اسفندیار» را در تالار وحدت روی صحنه برد و در سال گذشته بار دیگر به سمت تولید تئاتر موزیکال رفت و نمایش «نبرد رستم و سهراب» را اجرا کرد.
«نبرد رستم و سهراب» در فضایی متفاوت و در استادیوم تنیس مجموعه ورزشی انقلاب به صحنه رفت. این نمایش باز هم با بهای بلیت بالاتر از حد سال گذشته اجرا شد.
بحث بر سر سطح کیفی این اثر نیز داغ بود. هر چه هست حسین پارسایی نشان داده که علاقه‌مند به تولید نمایش‌های به اصطلاح «لاکچری» است و توجهی به شرایط اقتصادی و اجتماعی جامعه ندارد و هدفش تولید آثاری است که بتواند با آنها رکورد پیشین خود در تولید هزینه‌بر و همچنین بهای بلیت بالا را بزند.
علاقه دیگر پارسایی به استفاده از فضاهای بزرگ برای اجرای تئاترهای خود است و شاید در آثار پیش‌روی خود به سراغ ورزشگاه یکصد هزار نفری آزادی و حتی فراتر از آن ورزشگاه اختصاصی تیم‌های فوتبال رئال مادرید و بارسلونا نیز برود!