چاپ

آریا جوان - مدت‌ها پیش از اینکه همه‌گیری موسوم به «مرگ سیاه» در اروپا و آسیا روی بدهد، ظاهرا این بیماری به شمال آفریقا حمله کرده و گریبان مصریان باستان را گرفته است. این چیزی است دانشمندان با بررسی دقیق یک مومیایی 3300 سالۀ مصری دریافته‌اند.

قدیمی‌ترین مورد تأییدشده‌ی طاعون در خارج از اروپا و آسیا در یک مومیایی مصر باستان شناسایی شده است. این بقایای مومیایی‌شده متعلق به مردی است که احتمالاً زمان مرگ وحشتناک خود از علائم شدیدی رنج برده است.
طاعون بوبونیک معروف به «مرگ سیاه» توسط یک باکتری به نام یِرسینیا پِستیس (Yersinia pestis) ایجاد می‌شود که در قرن چهاردهم به اوج خود رسید و در سراسر اروپا گسترش یافت و جان میلیون‌ها نفر را گرفت. در سال‌های اخیر، در مطالعات متعدد ردپایی از دی‌ان‌ای این ویروس در اجساد ماقبل تاریخ یافت شده که نشان می‌دهد این بیماری و پاتوژن آن هزاران سال پیش از این همه‌گیری بدنام در گردش بوده است.
تاکنون همه نمونه‌های باستانی در اروپا و آسیا پیدا شده بودند؛ برای مثال شواهدی از این عفونت در اسکلت‌های 5000 ساله در روسیه دیده شده بود. با این حال، تیمی از محققان پس از تجزیه و تحلیل یک مومیایی مصر باستان که در «موزه مصرشناسی تورین» ایتالیا نگهداری می‌شد، دریافتند این طاعون مخوف در سپیده‌دم عصر برنز در شمال آفریقا نیز وجود داشته است.
این مومیایی که رادیوکربن، قدمت آن را پایان دوره میانی دوم یا آغاز پادشاهی جدید تعیین کرده، حاوی رگه‌هایی از دی‌ان‌ای ویروس یِرسینیا پِستیس، هم در بافت استخوانی و هم در محتوای روده بوده که نشان می‌دهد این بیماری کشنده زمانی که افراد آلوده تسلیم آن شدند، به مرحله‌ی پیشرفته‌ی خود رسیده بوده است.
محققان نوشتند: «این نخستین ژنوم ماقبل‌تاریخ گزارش‌شده از یِرسینیا پِستیس خارج از اوراسیا است که شواهد مولکولی وجود طاعون در مصر باستان را فاش میکند، هرچند نمی‌توانیم حدس بزنیم این بیماری آن زمان چقدر گسترده بوده است.»
باوجود این عدم‌شفافیت درباره شیوع مرگ سیاه در مصر باستان، در مطالعات قبلی به شیوع احتمالی آن در امتداد سواحل نیل در دوران تاریخی اشاره شده است. برای نمونه، بیش از دو دهه پیش، محققان در دهکده‌ای باستان‌شناسی در عمارنه «کک» یافتند، جایی که روزگاری کارگرانی که مقبره‌ی توت‌عنخ‌آمون را ساخته بودند، آنجا می‌زیستند.
از آنجا که کک‌ها حامل اصلی باکتری هستند، محققان شک کردند که شاید طاعون بوبونیک در مصر باستان هم وجود داشته است. این فرضیه با یک متن پزشکی 3500 ساله به نام پاپیروس اِبِرس (Ebers) تقویت شد که در آن، یک بیماری توصیف شده که سبب بزرگ شدن گره‌های لنفاوی شده و به تولید چرکِ سنگ‌مانند منجر شده است.
بنابراین برخی محققان معتقدند طاعون احتمالاً توسط کک‌های روی موش‌های رود نیل گسترده شده و سپس به موش‌های سیاهی منتقل شده که در کشتی‌های باستانی مخفی شدند و مرگ سیاه را با خود به سراسر جهان بردند. با این حال، تا کنون این نظریه فاقد یک مدرک غیرقابل‌انکار بوده که ثابت کند این بیماری در واقع در مصر باستان وجود داشته است.