چاپ

آریا جوان - ایسنا / تاج‌السلطنه دختر ناصرالدین‌شاه در خاطراتش درباره حرم‌سرای ناصری می‌نویسد: «اعلی‌حضرت پدر تاج‌دار من هشتاد زن و کنیز داشت که فقط هشت نفر از آنها اولاد داشتند و مابقی بدون اولاد بودند که همه خوش‌چهره بودند.»
بعد از کشته‌شدن ناصرالدین‌شاه، حرم‌سرای او صحنه عزا و ماتم بود و در آشفته‌بازار ورود ولیعهد مظفرالدین شاه از تبریز، زنان شاه کاری جز گریه و زاری نداشتند. بعد از ورود مظفرالدین‌شاه 40ساله وحشت و ترس بر حرمسرا سایه انداخت زیر می‌دانستند که نشستن او بر تخت سلطنت زندگی همه را دگرگون خواهد کرد. مظفرالدین‌شاه بعد از یک هفته به زنان درباری دستور داد که اگر فرزندی دارند در حیاط «سروستان» ساکن شوند و بقیه باید قصر را ترک کنند. از سرنوشت همه زنان اطلاعاتی در دسترس نیست؛ اما گروهی از آنها که فرزند نداشتند تا آخر عمر زندگی سختی داشتند.
بااین‌حال سرنوشت برخی از مهم‌ترین زنان ناصرالدین‌شاه بعد از مرگش در زیر آورده شده است:
انیس الدوله
انیس الدوله یکی از باهوش‌ترین زنان دربار ناصری در امور مملکت بود. نام اصلی او فاطمه و از گرجیان کوچانده شده در عصر صفوی بود که پدرش را نیز از دست داده بود و توسط عمه‌هایش به حرمسرای ناصرالدین‌شاه راه یافت. او که از معیارهای زیبایی عصر ناصری بی‌بهره نبود خیلی زود به خدمت فروغ السطنه (جیران) درآمد. انیس الدوله در دربار به دنبال کسب سواد رفت و به دستور جیران ملاباجی‌های اندرون مأمور آموزش و تربیتش شدند. بعد از مدتی شاه ناصری او را صیغه کرد و لقب «انیس الدوله» را به او داد و به عنوان مهریه مالیات شهر کاشان و دهات آن را در اختیارش گذاشت. با سوادی او از امتیازات ویژه‌اش بود که به مقام بلند ملکه رسید و برای خود درباری جداگانه داشت و اداره حرمسرا را نیز تا زمان ناصرالدین‌شاه برعهده داشت.
نقش انیس الدوله در واقعه تنباکو
انیس الدوله یکی از زنانی بود که بعد از اعلام مرجعیت مبنی بر حرام بودن توتون و تنباکو دستور داده بود تا قلیان‌ها را بشکنند. وقتی خبر این دستور به گوش ناصرالدین‌شاه می‌رسد به دیدار انیس الدوله می‌رود و علت این اقدام را می‌پرسد که او این‌گونه جواب می‌دهد: «قلیان و تنباکو حرام است» و در جواب عصبانیت شاه می‌گوید: «همان کس که مرا به تو حلال کرده است، قلیان را حرام اعلام کرده است.»
زندگی او بعد از مرگ ناصرالدین‌شاه دوام چندانی نداشت و بر اساس شواهد دلتنگی و بی‌قراری او برای شاه دلیل مرگش بود؛ اما گروهی دیگر معتقد هستند که انیس الدوله به دلیل یرقان فوت کرده است.
زیور حاج صالح معروف به خانوم بالا
خانوم بالا یکی از زنان معروف ناصرالدین‌شاه بود که به مدت 10 سال با شیربهای 700 تومان، یک غلام سیاه، یک آینه و یک انگشتر به صیغه او درآمد. او درباره تعدد زوجات ناصرالدین شاه در مصاحبه با اطلاعات هفتگی در سال 1336 می‌گوید: «شاه ناصری از هر ده و شهری دختری را عقد می‌کرد تا راحت‌تر بتواند به مردم آنجا کمک نماید. او تمام وسایل زندگی راحت را در حرمسرا فراهم کرده بود، مثلاً هر چهار زن یک حمام خصوصی داشتند و ما به طور جداگانه آشپزخانه نیز برای خودمان داشتیم.»
خانوم بالا بعد از کشته‌شدن شاه، چون بچه‌ای نداشت از قصر خارج شد و باقی عمرش را در یک اتاق محقر خیریه‌ای در گلوبندک تهران گذراند.
فاطمه باغبان‌باشی
فاطمه قبل از ازدواج نزد امینه اقدس تربیت شده بود و بعد از فوت او مقام بالایی داد و در سال 1308 قمری به عقد ناصرالدین‌شاه درآمد، بعد از آن لقب خانوم باشی را گرفت. او در دوران زندگی دوبار هم باردار شد؛ اما فرزندانش را از دست داد و همین موضوع باعث شد میان او و شاه ناصری فاصله بیفتد و از هم دور شوند. سرنوشت او متفاوت از بقیه همسران ناصرالدین‌شاه بود. خانوم باشی به دستور مظفرالدین‌شاه، با قهرمان خان امیر آخور ولیعهد (محمدعلی میرزا) ازدواج کرد و صاحب سه فرزند شد؛ اما در سن سی‌سالگی همسر خود را از دست داد و مدتی طول نکشید که بصیر الدوله هروی (مشاور مخصوص احمدشاه) ازدواج کرد و تا آخر عمرش در کوچه شیروانی میدان ژاله (شهدا) زندگی کرد و در سال 1336 از دنیا رفت.
منیرالسلطنه مادر کامران میرزا
منیرالسلطنه نیز یکی از همسران ناصرالدین‌شاه بود که پدرش محمدتقی معمارباشی رئیس اداره بنایی و مجری مدرسه دارالفنون بود. حاصل این ازدواج کامران السلطنه بود که حکومت و والی چند استان بود. محبوبیت پسرش باعث شده بود تا منیرالسلطنه نیز نزد شاه مهم باشد، ناصرالدین‌شاه در یکی از سفرهایش به اروپا او را یاد می‌کرد و جواب نامه‌هایش را می‌داد. او بعد از مرگ شاه یکی از زنان خوش‌شانس دربار ناصری بود که به سبب داشتن فرزند از قصر اخراج نشد و در کاخ سروستان ساکن شد و تا آخر عمر نیز در همانجا ماند.
منیر السلطنه که یکی از زنان ثروتمند حرمسرای ناصری بود بخش زیادی از اموال خود را وقف کارهای خیر کرد که هنوز آثار آن در خیابان منیریه قابل‌مشاهده است.