آریا جوان - مهر / معاونت توسعه و مدیریت منابع وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، اخیراً گزارشی آماری تحت عنوان «گزارش شاخص های آماری بخش ارتباطات و فناوری اطلاعات» تهیه و منتشر کرده است.
بی‌شک در دنیای امروز، فناوری اطلاعات و ارتباطات به یکی از مهم‌ترین ارکان توسعه اقتصادی و اجتماعی تبدیل شده است. رشد سریع استفاده از ابزارهای دیجیتال و ارتباطات سیار، مرزهای سنتی را از میان برداشته و جوامع را به یک شبکه جهانی متصل کرده است. در کشورمان، جمهوری اسلامی ایران نیز این تحول، همگام با روندهای جهانی به وضوح قابل مشاهده است.
از همین روی سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، اخیراً گزارشی آماری تحت عنوان «گزارش شاخص‌های آماری بخش ارتباطات و فناوری اطلاعات» تهیه و منتشر کرده است. این گزارش نمایی دقیق و آماری از وضعیت ارتباطات و فناوری اطلاعات کشور ارائه می‌دهد.
متن گزارش مذکور با بررسی شاخص‌های کلیدی همچون تعداد مشترکین تلفن ثابت و همراه، ضریب نفوذ اتصال پهن‌باند ثابت و سیار، کیفیت شبکه‌های ارتباطی تصویر جامعی از وضعیت موجود و روند توسعه بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات در سال 1403 ارائه می‌دهد.
این گزارش از رشد پرسرعت تلفن‌های همراه و اینترنت پهن‌باند سیار گرفته تا توسعه زیرساخت‌های فیبر نوری که پایه‌گذار آینده‌ای هوشمند و دیجیتال برای ایران محسوب می‌شود، نه‌تنها بازتاب‌دهنده پیشرفت‌های فنی و اجرایی است، بلکه چالش‌ها و فرصت‌های پیش‌روی بخش ارتباطات و فناوری اطلاعات کشور را نیز به تصویر می‌کشد.
رشد تعداد مشترکین و ضریب نفوذ اینترنت و تلفن ثابت و همراه
وضعیت رشد تلفن و اینترنت همراه و ثابت، نخستین بخشی است که متولیان تدوین گزارش مذکور مورد بررسی قرار داده‌اند.
بر اساس داده‌های ارائه شده در متن این گزارش، تعداد مشترکین تلفن ثابت در بهار 1403 با رشد منفی 2.05 درصد به 28,645,192 رسیده است. این کاهش نسبت به بهار 1402 که تعداد مشترکین 29,245,659 بود، به کاهش محبوبیت تلفن ثابت در میان کاربران اشاره دارد. در مقابل، تعداد مشترکین تلفن همراه در همین بازه زمانی با رشد مثبت 4.82 درصد از 147,706,883 به 154,822,333 در بهار 1403 افزایش یافته است؛ آماری که این نشان‌دهنده گسترش سریع‌تر استفاده از تلفن همراه نسبت به تلفن ثابت است.
بر اساس این گزارش، همچنین مشترکین پهن‌باند سیار و ثابت نیز به ترتیب با رشد 7.68 و 0.91 درصد در سه ماه نخست سال 1403 به 113,947,509 و 11,105,678 رسیده‌اند.
بخش دیگر از شاخص‌های کلیدی مورد بررسی در این گزارش، ضریب نفوذ پهن‌باند ثابت و سیار به شمار می‌رود. بر همین اساس، در بهار 1403، ضریب نفوذ پهن‌باند ثابت 12.92 بوده که نسبت به بهار 1402 با رقم 12.9، رشد اندک 0.16 درصدی را تجربه کرده است. از سوی دیگر، ضریب نفوذ پهن‌باند سیار در این بازه زمانی رشد قابل 6.89 درصد را ثبت کرده است و از 124.02 در بهار 1402 به 132.56 در بهار 1403 رسیده است.

توسعه فیبر نوری
این گزارش در بخشی مجزا به ارائه آمار توسعه پوشش فیبرنوری در کشور اختصاص دارد. بر همین مبنا، تعداد خانوارهای تحت پوشش شبکه فیبرنوری در سه ماهه اول سال 1403 به 8,069,565 خانوار رسیده است؛ آماری که توسعه گسترده این زیرساخت نسبت به سال‌های گذشته را نشان می‌دهد.
به عبارت دیگر، تعداد مشترکان فیبر نوری از 3,662,835 نفر در تابستان 1402، با تجربه رشدی مداوم در بهار 1403 به آمار مذکور رسیده است. این گزارش همچنین اشاره دارد که تعداد کل شهرهای دارای پوشش تا پایان سه اول 1403 به 432 مورد رسیده است.

عملکرد اپراتورهای موبایل
در بخش بعدی این گزارش، عملکرد اپراتورهای تلفن همراه مورد بررسی قرار گرفته است. بر اساس آمار ارائه شده، در بهار 1403، همراه اول با 81,851,356، ایرانسل با 67,352,910 و رایتل با 5,618,067 مشترک فعال تلفن همراه، به ترتیب اپراتورهای برتر کشور هستند. به عبارت دیگر، در شاخص سهم بازار مشترکین فعال تلفن همراه، همراه اول 53 درصد سهم دارد و ایرانسل و رایتل نیز به ترتیب با 43 و 4 درصد، در رتبه‌های بعدی قرار دارند.

همچنین بررسی‌های صورت گرفته، نشان می‌دهد که سهم بازار مشترکین پهن باند سیار به تفکیک تکنولوژی، شامل 6 درصد مشترک 3G و 94 درصد مشترک 4G می‌شود.
شاخص‌های کیفیت شبکه
شاخص‌های کیفیت شبکه در سه ماه نخست سال 1403 نیز از دیگر محورهای مورد بررسی در این گزارش است. بر اساس آمار ارائه شده، متوسط زمان رفت و برگشت بسته (RTT) در این بازه زمانی، در اینترنت ثابت به تفکیک داخلی و بین‌المللی به ترتیب 22.19 و 80.64 میلی ثانیه اعلام شده است. این آمار در اینترنت داخلی و بین‌الملل سیار نیز به ترتیب 39.01 و 98.36 میلی ثانیه است.
متوسط نرخ تأخیر متغیر ارسال و دریافت بسته (Jitter) نیز در این گزارش مورد ارزیابی قرار گرفته است. بر همین اساس، نرخ مذکور در شبکه‌های ثابت داخلی و بین‌الملل به ترتیب 1.32 و 2.1 میلی ثانیه ثبت گشته و همین آمار در اینترنت سیار به ترتیب 5.88 و 6.33 میلی ثانیه بوده است.

علاوه بر این، در این گزارش میزان قطعی سرویس داده اپراتورها نیز بررسی شده است. طبق اطلاعات این گزارش میزان قطعی سرویس داده همراه اول به تفکیک فناوری 3G و 4G به ترتیب 0.31 و 0.15 درصد بوده است. همین آمار درباره ایرانسل، ارقام 0.54 و 0.2 درصد را نشان می‌دهد. میزان قطعی سرویس‌های 3G و 4G رایتل نیز به ترتیب 0.58 و 0.2 اعلام شده است.

بررسی و مرور این گزارش، نمایی کلی از وضعیت فعلی و تحولات اساسی در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور ارائه می‌دهد. بی‌شک آمار و داده‌های موجود نشان‌دهنده رشد سریع فناوری‌های سیار، افزایش ضریب نفوذ تلفن همراه و پهن‌باند سیار و هم‌زمان کاهش استفاده از تلفن ثابت هستند. این تغییرات نه تنها روندهای جهانی در این زمینه را منعکس می‌کنند، بلکه به وضوح نشان می‌دهند که جامعه ایران نیز با سرعت به سمت دیجیتالی‌سازی و بهره‌برداری بیشتر از فناوری‌های نوین ارتباطی پیش می‌رود.
توسعه گسترده شبکه فیبرنوری و افزایش تعداد خانوارهای تحت پوشش آن نیز زمینه‌ساز ارتقای کیفیت خدمات اینترنت ثابت است؛ امری که می‌تواند نیازهای روزافزون کاربران برای ارتباطات سریع‌تر و پایدارتر را پاسخ دهد. با این حال، نیاز به توسعه بیشتر زیرساخت‌های پهن‌باند ثابت در راستای همگام شدن بیش از پیش با تقاضای بازار، همچنان چالشی برجسته برای وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات محسوب می‌شود.
در نهایت، می‌توان نتیجه گرفت که فناوری اطلاعات و ارتباطات پتانسیل عظیمی برای توسعه بیش از پیش در کشورمان را دارد. به عقیده بسیاری از کارشناسان، توسعه فناوری‌های 4G و 5G می‌تواند به یکی از مهم‌ترین ارکان توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور تبدیل شود و آینده ارتباطات در ایران به طور قطع به بهره‌برداری هوشمندانه از این فرصت‌ها و پاسخگویی به چالش‌های موجود وابسته است.