بزرگنمايي:

آریا جوان - تسنیم / خالق برنامه «اقیانوس آرام» می‌گوید: هرچه برنامه سازی تلویزیونی دشوار باشد این کار اگر بخواهد برای نوجوانان ساخته شود، سخت‌تر است؛ این که حرف‌ها و دغدغه‌هایشان را بازگو کرد و توانست آنها را پای برنامه‌ای نشاند، کار هرکس نیست. دنیای نوجوانان و تصویرها و تصورهای آنها از اطرافیان متفاوت است و بسیاری از آنها بر این باورند که به درستی از سوی خانواده و اطرافیان درک نمی‌شوند و آنچه نیاز دارند را از جامعه دریافت نمی‌کنند. با این گارد بسته، ساخت برنامه‌ای که حرف نوجوانان را بزند و درد دل آنها را مطرح کند، آرزویی دست‌نیافتنی تلقی می‌شود.
با این حال راه‌اندازی یک شبکه برای نوجوانان گامی بود برای شنیدن و انعکاس صدای آنها و در بین برنامه‌های گوناگون، «حرف شما» که این روزها از شبکه امید پخش می‌شود، شاید موفق‌تر جلوه کند. این برنامه تلاش می‌کند گوشه‌ای از فعالیت‌های نوجوانان در عرصه‌های اجتماعی را بازگو کند.
برای بررسی بیشتر اهمیت برنامه‌سازی برای نوجوانان با حسین شکیب راد، سردبیر برنامه «حرف شما» گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌خوانید.
نوجوانانه کم داریم
* به نظر شما وضعیت برنامه‌سازی برای نوجوانان در حال حاضر چگونه است؟
در حال حاضر کمبود جدّی در زمینه برنامه‌های تلویزیونی و محتوای رسانه‌ای برای نوجوانان داریم. اگرچه از زمانی که شبکه امید تأسیس شد، برای این گروه سنی برنامه‌هایی ساخته شده، اما همچنان به‌ویژه از سال 1395 به این طرف، تعداد این برنامه‌ها کم است. بسیاری از برنامه‌ها به‌طور خاص به نوجوانان پرداخته‌اند، اما هنوز در زمینه‌های شناختی و آموزشی درباره این گروه سنی کمبودهایی وجود دارد. برای مثال، برنامه‌ای که به‌طور جامع و عمیق مسائل اجتماعی و فردی نوجوانان را مورد بررسی قرار دهد، خیلی کم است. حتی در اخبار هم تنها گاه‌به‌گاه گزارش‌هایی درباره فعالیت‌های نوجوانان ارائه می‌شود، اما خبری که به‌طور ویژه نیازهای این گروه سنی را پوشش دهد، نداریم.
از وقتی شبکه امید تأسیس شد، برای نوجوان برنامه‌های زیادی ساخته شده، حداقل از سال 1395 به این طرف، در شبکه 3 و 2 برنامه‌هایی ساخته شده است با این حال کمبود جدّی درباره آثار و برنامه‌هایی داریم که به نوجوانان می‌پردازند؛ درباره نوجوان‌ها برنامه کم ساخته‌ایم و برنامه‌های شناختی در این حوزه کم است؛ اگر چه خود من، تجربه برنامه «هشتادی‌ها»ی شبکه 3 را داشتم که با یک نگاه نو، تلاش می‌کرد کاری کند که پدرومادرها فرزندان دهه هشتادی‌شان را بهتر بشناسند ولی تعداد این برنامه‌ها به شکل کیفی کم است.
برنامه‌ای که به عموم مردم اختصاص داشته و مسائل اجتماعی و فردی را مورد بررسی قرار می‌دهد، یک بار هم باید به موضوع نوجوان پرداخته باشد. اگر ما برنامه‌هایی که به درد معلمینی که با نوجوانان کار می‌کنند، خانواده‌هایی که با نوجوانان سروکله می زنند، مسئولین حوزه نوجوان و معمولا این تیپ برنامه‌ها را در نظر بگیریم، شکی نیست که عموما ضعف داریم. حتی در اخبارمان اگر اخبار جوانه‌ها را که غالبا به گزارشی از فعالیت‌های دیگران که برای نوجوان انجام می‌دهند را کنار بگذاریم، خبر دندان‌گیری برای نوجوانان نداریم.
بچه‌ها را بازی بدهیم
* آیا در ساخت برنامه‌ها به حضور نوجوانان در فرآیند تولید توجه می‌شود؟
یکی از کمبودهایی که در تولیدات رسانه‌ای داریم، استفاده نکردن از خود نوجوانان در فرآیند تولید محتواست. با تجربه شخصی خودم در برنامه‌هایی مانند «اقیانوس آرام» و «حرف شما»، سعی کردیم نوجوانان را وارد فرایند تولید کنیم. در این برنامه‌ها، به نوجوانان فرصتی داده شد تا در تولید محتوا و تصمیم‌گیری‌ها مشارکت کنند. همچنین در جشنواره‌هایی مانند جشنواره مدرسه یا فیلم‌رشد، نوجوانان توانسته‌اند آثار درخشانی تولید کنند. البته در شبکه امید، فرصتی برای نوجوانان فراهم آمده تا خودشان برای هم‌نسلی‌هایشان تولید محتوا داشته باشند.
کمبود دیگر آن است که کمتر از خود نوجوانان برای تولید استفاده می‌شود. با تجربه شخصی خودم، هم در برنامه «اقیانوس آرام» و هم در برنامه‌ای مثل «حرف شما» که ساختیم، سهمی برای نوجوان‌ها قائل شدیم و آنها را در فرایند تولید وارد کردیم. انواع و اقسام جشنواره‌ها مثل مدرسه یا فیلم‌رشد برگزار می‌شود که می‌بینیم نوجوان‌ها، همکاری‌های خوبی داشته‌اند و آثار درخشانی تولید کرده‌اند. البته در شبکه امید این فرصت‌ها بیشتر در اختیار نوجوان‌ها قرار گرفته که خودشان برای هم نسلی‌هایشان تولید محتوا داشته‌ باشند.
از سوی دیگر رسم چنین است که وقتی بزرگ‌ترها می‌خواهند برای نوجوانان محتوایی تولید کنند، به این فکر می‌کنند که نوجوان به این نیاز دارد پس من در مورد این موضوع محتوا تولید ‌کنم اما «در حرف شما» عکس آن را عمل کردیم؛ مثلا در زمینه کتاب، موسیقی، بازی به جای آنکه صرفا نیاز نوجوان‌ها را بررسی کنیم، دغدغه‌شان را کندوکاو کردیم.
خیلی اوقات آنچه ما احساس می‌کنیم نیاز آن نسل است با آنچه دغدغه آنهاست، زمین تا آسمان فاصله دارد. درحال حاضر برخی کارهای تلویزیونی، با آن که به اسم نوجوانان ساخته می‌شود اما «رئالیتی شو» یا استعدادیابی نوجوانان است. اینها نوجوان محور نیست و نیازی از آنها مرتفع نمی‌کند.
تجربه راه‌های تعامل نوین
* چگونه می‌توان نوجوانان را بیشتر در برنامه‌ها و محتواها درگیر کرد؟
در برنامه‌سازی برای نوجوانان باید دو نکته را در نظر بگیریم: اول اینکه باید تعامل بیشتری با مخاطب نوجوان داشته باشیم. تجربه نشان داده که برای برقراری ارتباط با نوجوانان، برنامه‌ها باید به‌گونه‌ای ساخته شوند که هم در تلویزیون پخش شوند و هم در فضای مجازی حضور داشته باشند. مثلاً در برنامه «اقیانوس آرام»، علاوه بر پخش تلویزیونی، در فضای مجازی هم فعالیت‌هایی داشتیم و رویدادهایی حول این برنامه برگزار کردیم. این نوع تعامل باعث می‌شود که نوجوانان بیشتر با برنامه ارتباط برقرار کنند.
اینکه ما صرفا یک برنامه تلویزیونی بسازیم و راه‌‌های ارتباطی را به راه‌های سنتی مثل پیامک محدود کنیم، حتما آن اتفاقی که باید، نمی‌افتد. نوجوان باید راه‌های تعامل نوین را در عین حال تجربه کند و از فضای مجازی، در مواردی وام بگیرد و بعد بخواهد برنامه را کامل بییند، یا اینکه یک جایی برنامه را دیده حالا برود، پیوست و افزونه‌ای را در فضای مجازی و در رویداد ببیند. این مجموعه می‌تواند، اثرگذاری یک برنامه تلویزیونی را برای مخاطب موفق کند.
نکته دوم این است که نوجوان باید خود را در برنامه ببیند. نوجوانان ادبیات و دیدگاه خاص خود را دارند و باید احساس کنند که برنامه به دغدغه‌های آنها توجه دارد. به همین دلیل، در برنامه‌های «حرف شما»، «ساعت صفر»، «هشتادی‌ها» و «اقیانوس آرام»، تیم‌های سردبیری از خود نوجوانان تشکیل شد تا به سلیقه و خواسته‌های آنها نزدیک شویم.
* شما اشاره کردید به موضوع زیست‌بوم حوزه نوجوان. این مفهوم چه معنایی دارد و چرا برای نوجوانان اهمیت دارد؟
زیست‌بوم حوزه نوجوان به معنای ایجاد یک فضای فرهنگی و اجتماعی است که در آن تمامی اجزای مختلف از برنامه‌سازی تا نهادهای حمایتی، به‌طور هم‌زمان به نیازها و دغدغه‌های نوجوانان پرداخته و به‌طور منسجم عمل کنند. به نظر من، ما در حال حاضر در این زمینه مشکل داریم. حتی در فعالیت‌هایی که در سازمان‌های مختلف برای نوجوانان انجام می‌شود، هنوز زیست‌بوم واحد و کارآمدی برای حمایت و هدایت نوجوانان شکل نگرفته است.
برای مثال، با وجود اینکه سازمان تبلیغات اسلامی و سایر نهادها در حوزه‌های مختلف برای نوجوانان تلاش می‌کنند، هیچ‌کدام نتواسته‌اند یک زیست‌بوم به‌طور کامل و جامع ایجاد کنند. اگر این زیست‌بوم شکل بگیرد، می‌توانیم تمام ظرفیت‌ها را به‌طور مؤثر در خدمت نوجوانان قرار دهیم.
باید زیست بوم حوزه نوجوان را فعال کنیم
* به نظر شما این زیست‌بوم چه نقشی در پیشبرد اهداف برنامه‌سازی برای نوجوانان دارد؟
قریب به سه سال پیش گروهی در سازمان تبلیغات اسلامی پژوهشی غنی در مورد اینکه برنامه‌سازی برای نوجوان باید چگونه باشد، انجام دادند. آن پژوهش، یک محصول غنی است که می‌تواند در اختیار برنامه‌سازان نوجوان قرار گیرد و براساس آن مانیفستی داشته باشند و آن را جلو ببرند. می‌دانم که سازمان تبلیغات اسلامی بر نیاز نسل نوجوان و مسائل حوزه نوجوان تمرکز دارد.
فعالیت‌هایی هم در حوزه شناختی داشته و برای اینکه بزرگ‌ترها شناخت پیدا کنند، انجام داده که اقدامات مفیدی بودند اما به نظر من، ما مشکل زیست بوم حوزه نوجوان را داریم. مسئله من به عنوان کسی که 24 سال دغدغه‌اش حوزه نوجوان بوده، این است که چرا زیست بوم حوزه نوجوان شکل نمی‌گیرد؟
چرا اگر سازمان تبلیغات اسلامی در حوزه هنری کودک و نوجوان و یا در جای دیگری مثل تشکل‌های دانش آموزی برای این قشر مهم جامعه تلاش می‌کنند، یک زیست بوم که میدان کار را دست بگیرد و با استفاده از ظرفیت‌هایی مثل شاد نقطه‌زنی کند، ایجاد نمی‌شود؟ چون من احساس می‌کنم که به جز زیست بوم، قدمی برای امر نوجوان در جامعه برداشته نمی‌شود. اگر بتوانیم همه ظرفیت‌های چندساله را عملیاتی کنیم، به خصوص تاکیدی که رهبرانقلاب از سال 94 داشتند که برای نوجوان فکر جدی بشود و با همین روند، زیست بومی ایجاد کنیم، اتفاق مبارکی می‌افتد.
اگر بتوانیم یک زیست‌بوم برای حوزه نوجوان ایجاد کنیم، این اقدام می‌تواند تأثیر زیادی در بهبود برنامه‌سازی و رسیدگی به نیازهای نوجوانان داشته باشد. طبق تأکیداتی که مقام معظم رهبری در سال‌های گذشته داشتند، باید برای نوجوانان به‌طور جدّی فکر کنیم و با همین رویکرد، زیست‌بومی بسازیم که همه ظرفیت‌ها در آن به‌کار گرفته شود. در چنین زیست‌بومی، نهادهای مختلف می‌توانند در کنار هم کار کنند تا نوجوانان در مسیر رشد و شکوفایی قرار گیرند. این تنها راهی است که می‌تواند تحول واقعی در برنامه‌سازی برای نوجوانان ایجاد کند.