بزرگنمايي:

آریا جوان - ایسنا / ایرانیان از دیرباز در آستانه فصل بهار، گردوغبار و آلودگی‌ها را از محیط زندگی خود می‌زدایند و با خانه‌تکانی به استقبال سال نو می‌روند. در این سنت دیرین که حالا با زندگی امروز نیز عجین شده است، مقدار زیادی آب هدر می‌رود.
رسالت نوشت: ایرانیان از دیرباز در آستانه فصل بهار، گردوغبار و آلودگی‌ها را از محیط زندگی خود می‌زدایند و با خانه‌تکانی به استقبال سال نو می‌روند. در این سنت دیرین که حالا با زندگی امروز نیز عجین شده است، مقدار زیادی آب هدر می‌رود. آن هم در شرایطی که زنگ خطر به صدا درآمده است و طبق آمارهای اعلام‌شده مصرف آب در پایان سال، بین دو تا سه برابر افزایش می‌یابد، متوسط سرانه مصرف آب در ایران حدود 250 لیتر به ازای هر نفر در شبانه‌روز است که روزهای پایانی سال به 450 تا 500 لیتر در روز می‌رسد. بنابراین در شرایطی که تغییرات اقلیمی و کاهش نزولات جوی ادامه‌دار است، استفاده بهینه از منابع موجود، جلوگیری از هدررفت و صرفه‌جویی آب اهمیت ویژه‌ای خواهد داشت. 
اگر توجه کنیم عمده شهرهای پرجمعیت کشور ما در مناطقی قرار دارند که محدودیت جدی منابع آب وجود دارد و منابع آنها رو به تحلیل هستند و پاسخگوی نیازهای روزافزون جمعیت روبه‌رشد نیستند و از طرفی اگر هزینه‌های بالای تصفیه آب شرب را برای رساندن به کیفیت مطلوب و استاندارد مدنظر قرار دهیم، متوجه می‌شویم هر قطره آبی که در شبکه توزیع آب شهری وارد می‌شود از چه ارزش بالایی برخوردار است، آنگاه برای تمیز کردن درودیوار خانه میلیون‌ها لیتر آب شرب را هدر نمی‌دهیم. 
عمده آب شرب در مصارف خانگی غیر از شرب مصرف می‌شود
«بحران آب جدی است.» این جمله شاید مهم‌ترین و پرتکرارترین جمله‌ای باشد که در سال‌های اخیر از زبان مسئولان وزارت نیرو و سایر نهادهای مرتبط به صورت مکرر در محافل خصوصی و عمومی و در سطح رسانه‌ها مطرح شده است. از مصاحبه‌های مدیران ذیربط در محافل عمومی گرفته تا تشکیل انواع کمیته‌ها و کارگروه‌ها برای حل مشکل و نجات کشور از بحران یادشده همگی نشان از جدی بودن خطر بی‌آبی کشور دارد. این درحالی است که به گفته تورج محمدی، فعال محیط زیست برخی تلاش دارند در روزهای پایانی سال همه چیز از فرش و ملحفه‌ها و پرده‌ها تا در و دیوار را با آب بشویند در صورتی که با یک دستمال نم دار می‌توان در و دیوار خانه را تمیز کرد. باید قبول کنیم که مردم تلاش و هزینه‌ای که در فرآیند استحصال و تولید آب شرب تا رسیدن به دست آنها صورت می‌گیرد را نمی‌بینند. بنابراین در هنگام مصرف به حجم هزینه‌ها و فعالیتی که برای تولید آن شده فکر نمی‌کنند و در نهایت تنها شیر آب را باز می‌کنند و هر طور خواستند مصرف می‌کنند. فراموش نکنیم که برای تامین آب شهر تهران از سد طالقان و سد لار استفاده و سالانه میلیاردها تومان برای این کار هزینه‌ می‌شود بنابراین هنگام خانه‌تکانی و حتی در طول ایام سال باید مواظب مصرف بهینه آب بود. این نکته را هم باید در نظر داشت که یکی بودن آب شرب و آب برای مصارف بهداشتی هزینه بسیاری به کشور تحمیل می‌کند و شهروندان برای شست‌وشوی فرش، پرده و ماشین مجبورند از آب تصفیه‌شده سالم استفاده ‌کنند.» 
این فعال محیط زیست تاکید می‌کند: «در تمام کشورهای جهان آب به‌عنوان مقوله‌ای کاملاً استراتژیک محسوب می‌شود و حتی در سیاست‌های داخلی و بین‌المللی کشورها نیز نقش بسزایی ایفا می‌کند. بدیهی است که نقش آن در کشور ایران که از نظر جغرافیایی و اقلیمی شرایط خاصی دارد، به مراتب پررنگ‌تر و استراتژیک‌تر خواهد بود. براین اساس موضوع تفکیک آب شرب از آب مصرفی باید در دستور کار قرار گیرد و شبکه‌های آبرسانی دوگانه شوند. علت اینکه در پایان سال معمولا مصرف آب به دلیل خانه‌تکانی و گردگیری منزل بالا می رود، به همین موضوع برمی‌گردد که مردم مجبورند از آب شرب برای شستشو استفاده کنند. شاید در نگاه اول تفکیک آب شرب و بهداشتی دشوار به نظر برسد، اما واقعیت این است که به دلیل کمبود و محدودیت منابع و قرار گرفتن ایران در منطقه خشک و نیمه‌خشک، رشد روزافزون جمعیت و به تبع آن افزایش مصرف آب، باید برای مدیریت منابع چاره‌اندیشی کرد.»
محمدی خاطرنشان می‌کند: «منابع آب‌های شیرین در دنیا محدود است و نیاز به این مایع حیات‌بخش روزبه‌روز بیشتر می‌شود. افزایش جمعیت و به تبع آن افزایش نیاز به مصرف آب، دولتمردان و تصمیم‌گیران را به هشدار واداشته است. بنابراین می‌توان گفت وضعیت آب در دنیا به‌ویژه در کشورهایی که میانگین بارندگی در آنها کمتر از متوسط جهانی است، ایجاب می‌کند که میزان تولید و مصرف مدیریت و ساماندهی شود. ایران بر اساس تقسیم‌بندی‌های جغرافیایی، کشوری است که در منطقه خشک و نیمه‌خشک دنیا قرار دارد و هزینه تولید و تصفیه آب در آن بسیار بالاست و نباید بخش زیادی از آب تصفیه‌شده قابل شرب، در پروسه مصرف به هدر رود.
اگر مسئله آب برای دولت مهم است که قطعا نیز هست، باید به این نکته توجه کنند که عمده آب شرب در مصارف خانگی غیر از شرب مصرف می‌شود و در واقع باید برای سرمایه‌ای که به هدر می‌رود، چاره‌اندیشی کرد. با استفاده از روش تفکیک آب شرب و بهداشتی، می توان از منابع مرغوب آب به خوبی حفاظت کرد. تا زمانی که مکانیسم‌های لازم فراهم نباشد و آب شرب و بهداشتی از هم جدا نشود، نمی‌توانیم از مردم انتظار داشته باشیم در هنگام خانه تکانی آب کمتری مصرف کنند.» 
حدود 30 درصد از کل آب شرب شهرها به علت فرسودگی لوله‌ها هدر می‌رود
«هدررفت آب در ایران تحت تأثیر چندین عامل قرار دارد که ازجمله این عوامل، فرسودگی لوله‌های توزیع آب در شهرها و روستاهاست. ترک‌ها و شکستگی‌های این لوله‌ها منجر به نشت آب و هدررفت آن می‌شود. همچنین در برخی مناطق، زیرساخت‌های آب‌رسانی به‌روز نشده و سیستم‌های قدیمی هنوز استفاده می‌شوند. این موضوع موجب می‌شود تا بخش عمده‌ای از آب به‌طور مستقیم هدر رود. علاوه بر این فقدان برنامه‌ریزی دقیق و عدم نظارت کافی بر مصرف آب در بخش‌های مختلف، هدررفت آب را افزایش می‌دهد.» منوچهر بهداری، در قامت کارشناس آب با اشاره به این موضوع تشریح می‌کند: «نباید فراموش کنیم که دستگاه‌های متولی آب و فاضلاب شهری اعلام می‌کنند حدود 30 درصد از کل آب شرب شهرها به علت فرسودگی لوله‌ها هدر می‌رود و این رقم بیش از 20 برابر کل آبی است که در پایان سال برای شستشو مصرف می‌شود و بدان معناست که از هر 100 لیتر آبی که وارد شبکه‌های توزیع می‌شود، حدود 25 تا 30 لیتر آن بدون استفاده از دسترس خارج می‌شود، بنابراین نباید توپ را به زمین مردم بیندازیم بلکه باید ابزارهای لازم را برای مصرف بهینه فراهم کنیم.»
اهمیت تفکیک آب شرب و آب مصرفی
این کارشناس عنوان می کند: «با اینکه هزینه‌های زیادی برای انتقال و توزیع و تصفیه آب شهری صورت می‌گیرد، ولی هدررفت آب شرب تصفیه‌شده شهری از طریق لوله‌ها و شبکه‌های توزیع فرسوده اتفاق می‌افتد. واقعیت این است که برای شرکت‌های آب و فاضلاب، صرفه در این است که آب و منابع جدیدی تعریف شود تا اینکه بخواهند در زمینه مدیریت شبکه‌های توزیع و مرمت فرسودگی و ناکارآمدی آنها سرمایه‌گذاری کنند. جالب اینجاست که این رقم سرمایه‌گذاری برای آنها به‌صرفه‌تر است. به عبارت دیگر ساختارهای مدیریت آب به جای سرمایه‌گذاری در بهبود کیفیت توزیع شبکه‌های آب علاقه‌مند به یافتن منابع جدید آب هستند چرا که این آب جدید برای آنها ارزان‌تر به دست می‌آید. از سوی دیگر آب مصرفی در شهرها، تنها 20 درصد برای مصارف شرب مورد نیاز است و در حدود 80 درصد از آب مصرفی در شهرها برای سایر موارد مورد استفاده قرار می‌گیرد که نیازی به هزینه‌های تصفیه ندارد. با این حال به دلیل تفکیک نشدن آب شرب شهری با آب مورد نیاز برای مصارف غیرشرب، آب هزینه‌شده و تصفیه‌شده در ایران به شکل غیرمتعارفی تلف می‌شود که در اغلب کشورهای توسعه‌یافته به دلیل تفکیکی که صورت گرفته از هزینه اضافی در این زمینه پرهیز می‌شود.»
گفته می‌شود «در آلمان برای هر ساختمانی یک تصفیه‌خانه مجزا وجود دارد که پساب تصفیه‌شده برای مصرف سیفون و فضای سبز استفاده می‌شود. یا در استرالیا که کشور پربارشی است، با ایجاد منبع‌هایی بر روی ساختمان‌ها، آب جمع‌آوری‌شده از باران برای مصارف آبیاری فضای سبز و سیفون استفاده می‌شود. اغلب کشورهای حاشیه خلیج فارس نیز که در منطقه خشک و نیمه‌خشک قرار دارند، از سال‌ها پیش برای اجرای این طرح برنامه‌ریزی کرده‌اند و با این روش منابع آبی‌شان را مدیریت می‌کنند. سیستم‌ جداسازی آب شرب از آب مصرفی همچنین در تعدادی از شهرهای آمریکا و اروپا نیز استفاده می‌شود و تصمیم‌گیری در خصوص استفاده از آن در سایر نقاط دنیا از جمله ایران به شرایط متعددی بستگی دارد که نیازمند انجام مطالعات و تحقیقات بیشتری است. در گزارشی که مرکز پژوهش‌های مجلس یک دهه قبل درباره شبکه‌های دوگانه آب منتشر کرده، به برخی مزایا و معایب این شبکه‌ها اشاره شده که از آن جمله می‌توان به تامین ساده‌تر و کم‌هزینه‌تر استانداردهای بین‌المللی آب آشامیدنی در شبکه مستقل تامین اشاره کرد. همچنین با استفاده از این روش، منابع مرغوب آب به خوبی حفاظت می‌شوند. این در حالی است که در شبکه‌های مستقل، تصفیه کامل آب لزوماً برای پنج تا 15 درصد کل نیاز آبی ضرورت پیدا می‌کند، اما در اینجا وضعیت کاملاً متفاوت است.
از دیگر مزایای اجرای این طرح، هزینه‌های مربوط به احداث تصفیه‌خانه‌هاست که به دلیل کم شدن ابعاد و حجم ماشین‌آلات و ابنیه به میزان تقریبی 70 درصد کاهش می‌یابد. این اتفاق در حالی رخ می‌دهد که از منابع متعدد آب می‌توان سیستم‌های دوگانه‌ای برای مصارف خنک‌کننده‌های نیروگاه‌ها، آبیاری فضای سبز شهرها، شستشو و کنترل آلودگی هوای ناشی از سوزاندن زباله‌ها یا فرآیندهای صنعتی احداث کرد. همچنین در محل تصفیه‌خانه‌های فاضلاب بسته به مصرف آب، پساب تصفیه‌شده را می‌توان در خطوط جداگانه‌ای توزیع کرد. تغییرات فصلی در مصرف آب شرب نیز تاثیر چندانی نداشته و تصفیه‌خانه‌ها به‌طور ثابت کار می‌کنند. خطوط لوله قدیمی و متروکه را بعد از آزمایش‌های لازم و اطمینان از کارایی می‌توان به‌عنوان بخشی از شبکه دوگانه به کار گرفت.» 
حساسیت سازمان‌های ناظر بر کیفیت آب بهداشتی دلیلی شده تا این طرح تا کنون موردتوجه جدی مسئولان آبی قرار نگیرد و این در حالی است که ایران در منطقه خشک و نیمه‌خشک جهان قرار دارد و آب با هزینه‌های گزاف تولید و با هزینه‌های بسیار سنگین تصفیه می‌شود و سپس در پروسه‌ای به آب قابل شرب تبدیل و در شبکه توزیع شهری قرار می‌گیرد، به‌این‌ترتیب برای شستشو و خانه‌تکانی از آب تصفیه‌شده و سالم شرب استفاده و درواقع بخش عظیمی از هزینه‌های تولید آب شرب در فرآیند مصرف، به هدر می‌رود. 
برخی کارشناسان که به اجرای طرح تفکیک اعتقادی ندارند، کاهش مصرف آب را یکی از دغدغه‌های اساسی محیط‌زیست در ایام خانه‌تکانی دانسته و می‌گویند: «روزهای پایانی سال به ویژه در نیمه‌دوم اسفندماه در بعضی نقاط کشور با قطعی آب شهری و روستایی مواجهیم و علت آن استفاده بیش از حد برخی هموطنان از آب شهری است، نباید فراموش کنیم که کشور ما طی چندین سال گذشته با شرایط حاد خشکسالی مواجه بوده و تغییرات اقلیم ناشی از خشکسالی، منابع طبیعی و محیط زیست کشور ما را به نابودی کشانده است. روشن است که در چنین شرایطی صرفه‌جویی در مصرف آب می‌تواند موثر باشد. شستن پرده‌ها و فرش‌ها را به کاربلدها و کارگاه‌های فرش‌شویی بسپاریم. با این کار در استفاده از آب تصفیه شده برای شستشوی این وسایل جلوگیری می‌شود چراکه این کارگاه‌ها اغلب از آب چاه یا آب بازیافتی برای شستشو استفاده می‌کنند. آب تولید شدنی نیست و اگر بی‌رویه مصرف کنیم تمام می‌شود، بنابراین قبل از اقدام به شستن هر چیزی به راهکارها و ابزارهای مورد نیاز آن فکر کنیم. استفاده از آب به عنوان جارو برای تمیز کردن بالکن یا حیاط، کار بسیار غلطی است. برای تمیز کردن راهروها و پارکینگ به جای استفاده از آب فراوان از جارو استفاده کنیم. در شرایطی که کشور با کم آبی دست و پنجه نرم می‌کند، هدر دادن آب به این شکل بسیار ناپسند است. همچنین باید برنامه‌های فنی وسایل خانگی مختلف مانند لباسشویی را بیاموزیم تا بتوانیم مدت زمان شستشو را بر اساس نیاز خود تنظیم کنیم. خودداری از شستشوی وسواس‌گونه و شستن وسایلی که در طول سال از آنها استفاده نشده و تمیز هستند از دیگر توصیه‌ها به شهروندان است تا حد امکان مصرف آب به حداقل برسد. سرویس و تعمیر شیرآلات خراب و لوله‌های آب به منظور جلوگیری از چکه کردن سرشیرها و نشت آب، لازم است در لیست کارهای خانه تکانی قرار گیرد. با این کار مانع از هدر رفت آب تصفیه شده و تبدیل آب سالم به فاضلاب می‌شویم.» 
آب تکانی موجب افت فشار در خطوط انتقال و شبکه‌های توزیع آب می‌شود
آمارها نشان می‌دهند سرانه مصرف آب شرب در دنیا معمولا بین 120 تا 150 لیتر در روز است، درحالی‌که این میزان در ایران بین 250 تا 300 لیتر در روز برآورد شده و این یعنی مردم ایران تقریبا دو برابر متوسط جهانی آب مصرف می‌کنند. همچنین بر اساس بررسی‌های انجام شده میزان مصرف آب در خانه‌تکانی پایان سال از سوی شهروندان به 450 تا 500 لیتر در روز می‌رسد که این مهم تا حدود زیادی موجب افت فشار در خطوط انتقال و شبکه‌های توزیع آب می‌شود و از طرفی شستشوی منازل و اثاثیه با آب آشامیدنی موجب هدررفت 80 درصدی آب مصرفی هر خانوار و تبدیل آن به فاضلاب می‌شود.