بزرگنمايي:

آریا جوان - شرق / وضعیت کنونی دیپلماسی هسته‌ای ایران در موقعیتی پیچیده و بحرانی قرار دارد. ایران باید در این لحظات حساس، تصمیمات هوشمندانه و بر اساس منافع ملی خود اتخاذ کند تا بتواند به راه‌حل‌های پایدار و جامع دست یابد. در نهایت، گفت‌وگوها و رایزنی‌های میان ایران و کشورهای مختلف از جمله اروپا، روسیه و چین می‌تواند به‌عنوان یک راه‌حل برای کاهش تنش‌ها و رسیدن به توافقات جدید در این عرصه تلقی شود.
در پیچ و خم دیپلماسی هسته‌ای، ایران و اروپا در آستانه تصمیم‌گیری‌های سرنوشت‌ساز قرار دارند. کما اینکه اسماعیل بقائی، سخنگوی وزارت خارجه ایران، امروز دوشنبه در یک نشست خبری اعلام کرد که احتمال برگزاری دور جدید گفت‌وگوهای هسته‌ای ایران و کشورهای اروپایی در اواخر ماه اسفند وجود دارد. این مذاکرات که به احتمال زیاد در سطح کارشناسی برگزار خواهد شد، در شرایطی حساس و در دل تنش‌های بین‌المللی صورت می‌گیرد. گفت‌وگوهایی که ممکن است آخرین فرصت برای بازگشت به توافق و کاهش تنش‌ها باشد، اما تا چه حد این مذاکرات به نتیجه خواهد رسید؟
بازار
در حالی که اروپا به دنبال ایجاد شرایطی برای فعال کردن مکانیسم ماشه است، ایران به‌طور قاطع اعلام کرده است که هیچ توجیهی برای فعال شدن این مکانیسم وجود ندارد. سخنگوی وزارت خارجه ایران با تأکید بر این که کشورهای اروپایی از تبعات چنین اقدامی آگاه هستند، اظهار داشت که به نظر می‌رسد آن‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که مکانیزم ماشه دیگر ابزاری برای گرفتن امتیاز از ایران نیست. این اظهار نظر از سوی ایران، نشان‌دهنده‌ای قدرت و ایستادگی در برابر تهدیدات و فشارهاست، اما در عین حال نشان از حساسیت و پیچیدگی روابط در حال تغییر است.
در این میان، اظهارات دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، که اخیراً خواستار مذاکره با ایران به‌جای اقدام نظامی شد، دوباره توجه‌ها را به سمت امکان مذاکره و دیپلماسی جلب کرده است. بقائی در واکنش به این موضوع، ضمن تأکید بر این که ایران هرگز باب مذاکره به‌معنای واقعی کلمه را نبسته است، گفت که مذاکره نباید مبتنی بر تهدید و ارعاب باشد. ایران از هرگونه مذاکره‌ای که تحت فشار و تهدید باشد، خودداری کرده و تأکید دارد که دیپلماسی باید در فضایی محترمانه و بدون تهدید پیش برود.
گفت‌وگوهای ایران در راستای شفافیت هسته‌ای
از سوی دیگر، عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران، از رایزنی‌های ایران با سه کشور اروپایی و همچنین روسیه و چین خبر داد و هدف این گفت‌وگوها را ایجاد اعتماد و شفافیت بیشتر در مورد برنامه هسته‌ای ایران اعلام کرد. این گفت‌وگوها در راستای لغو تحریم‌های غیرقانونی علیه ایران صورت می‌گیرد و به‌طور ضمنی به این نکته اشاره دارد که ایران در صورتی که حقوق خود رعایت شود، آماده گفت‌وگو و همکاری است.
ایران همواره بر صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای خود تأکید کرده است، اما نگرانی‌ها در خصوص سطح غنی‌سازی اورانیوم ایران، به‌ویژه در سطح 60 درصد، ادامه دارد. برخی کشورهای اروپایی مانند بریتانیا، فرانسه و آلمان این افزایش سطح غنی‌سازی را بی‌سابقه و بدون توجیه می‌دانند و آن را به‌عنوان تهدیدی برای امنیت جهانی تلقی می‌کنند. اما در مقابل، روسیه بر پایبندی ایران به تعهدات بین‌المللی خود تأکید می‌کند و می‌گوید که ایران همچنان به پادمان‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) پایبند است.
روس‌ها میانجیگری برای تسهیل گفت‌وگوهای هسته‌ای ایران و غرب
در همین راستا، اظهارات روسیه در خصوص احتمال آمادگی ایران برای پذیرش محدودیت‌هایی در برنامه هسته‌ای خود در ازای لغو تحریم‌ها نیز قابل توجه است. این موضوع نشان می‌دهد که مسکو ممکن است به‌عنوان واسطه‌ای برای تسهیل گفت‌وگوها میان ایران و دیگر طرف‌های مذاکره ایفای نقش کند. از آنجایی که روسیه در حال وساطت میان واشنگتن و تهران بر سر برنامه هسته‌ای ایران است، ممکن است این کشور به‌عنوان یک عامل کلیدی در فرآیند مذاکرات ظاهر شود.
مذاکرات هسته‌ای ایران در حالی در این دوران پیچیده و حساس جریان دارد که ایران همچنان تأکید دارد که هیچ‌گونه تلاش برای نظامی‌سازی برنامه هسته‌ای خود نداشته و نخواهد داشت. ایران در تلاش است تا از دیپلماسی به‌عنوان ابزار اصلی برای حل‌وفصل مشکلات استفاده کند و در عین حال موضع قاطعی در خصوص حفظ حق خود در استفاده از فناوری هسته‌ای برای مقاصد صلح‌آمیز دارد. این در حالی است که برخی کشورها از جمله آمریکا و کشورهای اروپایی همچنان به دنبال اعمال فشار به ایران هستند تا از توسعه برنامه هسته‌ای خود جلوگیری کنند.
دیپلماسی هسته‌ای ایران در پیچ و خم بحران‌ها
در این میان، وضعیت کنونی دیپلماسی هسته‌ای ایران در موقعیتی پیچیده و بحرانی قرار دارد. ایران باید در این لحظات حساس، تصمیمات هوشمندانه و بر اساس منافع ملی خود اتخاذ کند تا بتواند به راه‌حل‌های پایدار و جامع دست یابد. در نهایت، گفت‌وگوها و رایزنی‌های میان ایران و کشورهای مختلف از جمله اروپا، روسیه و چین می‌تواند به‌عنوان یک راه‌حل برای کاهش تنش‌ها و رسیدن به توافقات جدید در این عرصه تلقی شود. اگر بخواهیم به تحلیل احتمالات گفت‌وگوهای هسته‌ای ایران و اروپا در سه ماه آینده تا نشست بعدی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بپردازیم، باید چندین جنبه مهم از شرایط پیچیده این مذاکرات را مدنظر قرار دهیم که احتمال رسیدن به یک نتیجه ملموس و قطعی را کاهش می‌دهند.
اولین نکته‌ای که باید توجه کنیم، تاریخچه پرچالش مذاکرات هسته‌ای ایران با کشورهای اروپایی است. در سال‌های گذشته، باوجودی که مذاکرات متعددی برگزار شد، هیچ‌کدام از این مذاکرات نتوانستند به یک توافق پایدار منتهی شوند. این واقعیت به وضوح نشان می‌دهد که دستیابی به توافق در این زمینه نه‌تنها به دلیل اختلافات نظری بلکه به‌واسطه پیچیدگی‌های امنیتی، سیاسی و اقتصادی که در پس‌زمینه این موضوع وجود دارد، با موانع زیادی مواجه است. بنابراین، در سه ماه پیش رو هم که در آن ایران و اروپا در تلاش خواهند بود به یک نتیجه مشترک برسند، نمی‌توان انتظار داشت که به‌سرعت به نتیجه‌ای مؤثر و قابل‌توجه دست یابند. مسائل هسته‌ای ایران به طور مستقیم با امنیت ملی این کشور گره خورده و به همین دلیل تهران هرگونه سازش در این زمینه را با احتیاط تمام انجام می‌دهد.
دومین عامل مهم، موضع اصولی و قاطع ایران در برابر فشارها و تهدیدات خارجی است. ایران همواره تأکید کرده که هیچ‌گونه مذاکره‌ای تحت فشار را نخواهد پذیرفت. تهران معتقد است که گفت‌وگوها باید بر اساس احترام متقابل و پایبندی به تعهدات پیشین باشد. این دیدگاه، نه تنها حاکی از سیاست ثابت ایران است بلکه نشان‌دهنده بی‌اعتمادی عمیق به وعده‌ها و سیاست‌های کشورهای اروپایی و آمریکا است. بنابراین، ایران به‌راحتی در برابر هرگونه فشار یا تهدید مقاوم است و به همین دلیل، در شرایط کنونی که مذاکرات به‌ویژه تحت فشار قرار دارد، بعید به نظر می‌رسد که به توافقی جامع و رضایت‌بخش دست یابد.
سومین عامل، بحران‌های داخلی و خارجی اتحادیه اروپا است. کشورهای اروپایی در حال حاضر با چالش‌های اقتصادی و سیاسی عدیده‌ای روبرو هستند. بحران جنگ در اوکراین، مشکلات اقتصادی داخلی و فشارهای جهانی می‌تواند مانع از آن شود که اروپا در این دوره سه‌ماهه به سرعت به توافقی جامع با ایران دست یابد. به علاوه، اختلافات درونی میان کشورهای اروپایی نیز باعث می‌شود که روند مذاکرات دچار کندی و تاخیر شود. این تضادهای داخلی، به‌ویژه در موضوعات حساس مانند پرونده هسته‌ای ایران، می‌تواند بر روند دیپلماسی تاثیرگذار باشد و سبب شود که تلاش‌ها برای دستیابی به توافق بیشتر به گفتگوهای مقدماتی و ارزیابی موقعیت‌ها محدود شود. در نهایت، باید توجه داشته باشیم که سه ماه زمان بسیار کمی برای حل مشکلات پیچیده موجود در پرونده هسته‌ای ایران است.
با توجه به تمامی این چالش‌ها و پیچیدگی‌های موجود، به نظر نمی‌رسد که گفت‌وگوهای ایران و اروپا در این بازه زمانی کوتاه به توافق قطعی و جامعی برسد. بنابراین، این مذاکرات بیشتر به‌عنوان گام‌های اولیه در جهت ارزیابی و بررسی موقعیت‌های طرفین خواهد بود و احتمالاً نتیجه نهایی آن به توافقی عملی و اجرایی نخواهد انجامید