بزرگنمايي:

آریا جوان - ایرنا /مسئول پژوهش فیلم‌های جشنواره فجر با تاکید بر رویکرد پژوهشی در ساخت فیلم‌ها گفت: با آثاری مواجه هستیم که یک بار مصرف و ژورنالیستی هستند؛ فیلمساز مولف نداریم تا بتوانیم لایه‌های زیرین فیلم را بررسی و تحلیل کنیم.
امین جواهری در گفت وگو درباره موضوع پژوهش فیلم‌های جشنواره فیلم فجر اظهارداشت: انواع و اقسام پژوهشگاه‌ در کشور وجود دارد و سالیان سال، پژوهش‌هایی در این زمینه انجام می‌شود اما انجام پژوهش کاربردی به خصوص در حوزه سینما وجود نداشت؛ از سال 1401 تاکنون به عنوان تیم پژوهش جشنواره فجر آثار و فیلم‌های منتخب را بررسی کردیم، در این مدت یک پژوهش اصولی درباره فیلم‌ها و زبان آنها از لحاظ جامعه‌شناختی، اینکه فیلم‌ها چه مفاهیم و مقولاتی را بازنمایی می‌کنند و بازتاب می‌دهند، وجود نداشت.
وی گفت: در این سال‌ها با منتقدانی مواجه هستیم که درباره زیبایی‌شناسی، تکنیک و فرم فیلم‌ها صحبت می‌کنند اما با فقدان پژوهش درباره تحلیل فیلم‌ها بر مبنای علمی و اینکه زبان فیلم‌ها را از لحاظ علمی تشریح کند، مواجهیم.
جواهری افزود: براساس این خلاء علمی و پژوهشی در بررسی فیلم‌ها، دو سال گذشته طرحی را به سازمان سینمایی ارائه و مذاکراتی را با این سازمان داشتیم اما مورد توجه قرار نگرفت و سازمان سینمایی معتقد بود که چنین طرحی اجرایی نخواهد شد، در نهایت با سازمان سینمایی توافق شد تا این پژوهش به صورت آزمایشی انجام شود. با همکاری تیمی متشکل از پژوهشگران نخبه دانشگاه‌های مختلف، فیلم‌های جشنواره فجر را براساس روش تحلیل گفتمان بررسی و تحلیل کردیم و نتایج پژوهش در کتاب «نظریه گفتمان و سینما» جمع‌آوری و منتشر شد.
این جامعه‌شناس بیان کرد: مرحله دوم این پژوهش را با همکاری سازمان سینمایی انجام می‌دهیم، امسال هم جلساتی با رئیس سازمان سینمایی و دبیر چهل و سومین جشنواره فیلم فجر داشته‌ایم، دغدغه پژوهشی‌مان را مطرح کردیم و آنان نیز از ما حمایت کردند و علاقه‌مند هستیم که داده‌های حاصل از این پژوهش، نتیجه‌بخش باشد و در سیاست‌گذاری جشنواره فیلم فجر مورد توجه قرار گیرد.

بازنمایی 65 بار مقوله خشونت در فیلم‌های سال گذشته جشنواره فجر
وی اظهارداشت: سیاست‌گذاری جشنواره فیلم فجر باید بر مبنایی شکل بگیرد و بدانیم که سال قبل چه آثاری تولید شد و دارای چه نشانه‌هایی بود، زنان و خانواده به چه شکلی بازنمایی شدند؟ کدام طبقات بیشتر بازنمایی شد، فیلمسازان به چه طبقاتی علاقه داشتند و چه مقوله‌هایی در این فیلم ها بوده است؟، نتایج سال گذشته تحلیل فیلم‌های جشنواره فجر نشان می‌دهد که در این فیلم‌ها، 65 بار مقوله خشنونت، 61 بار مقوله عشق، 58 بار مقوله ایدئولوژی و 45 بار مقوله خانواده مطرح شده است، همچنین بیشترین گفتمان در فیلم‌های سال گذشته، دفاع مقدس و مدرنیته بوده است. امسال هم تک تک فیلم‌های جشنواره را بر مبنای علمی و تحلیل گفتمان بررسی کرده و گزارشی را ارایه خواهیم کرد.
جواهری درباره بهره‌مندی از داده‌های آماری فیلم‌ها گفت: این داده‌ها و آمارها بیشتر در کتاب باقی می‌ماند، پژوهش یک منبع است شاید امسال و دو سال بعد استفاده نشود، شاید 10 سال بعد فیلم‌ها از ذهن‌ها پاک شود اما تحلیل‌ها و داده‌های پژهشی درباره فیلم‌ها که در کتاب‌ها ثبت می‌شود، می‌تواند به عنوان منابع خوبی در اختیار پژوهشگران و محققان قرار گیرد و آنان به مقوله‌ها و مفاهیمی که در فیلم‌های دهه گذشته بازنمایی شدند، دسترسی پیدا کنند.
مسئول پژوهش فیلم‌های جشنواره فجر خاطرنشان کرد: ما در هر فیلم، تحلیل‌های همنشینی، جانشینی و زبان فیلم‌ها و گفتمان آنها را بررسی می‌کنیم، به عنوان مثال چگونگی بازنمایی زنان در فیلم‌ها، ابژه یا سوژه بودن آنان مورد بررسی قرار می‌گیرد. همه این موارد در هر فیلم بررسی می‌شود و در نهایت آمارهای کلی از فیلم‌ها استخراج می‌شود.
رسانه‌ها خلاء اندیشه و پژوهش را در فیلم‌ها پیدا کنند
جواهری درباره حمایت سازمان سینمایی از پژوهش‌های علمی گفت: سازمان سینمایی یک نهاد قدرت است، هر پژوهش علمی نیازمند نهاد و سازمانی است تا جامعه را تفهیم کند که پژوهش یک مساله مهمی هست، اگر نهادی از پژوهشی حمایت نکند شاید این پژوهش در حد خرد شکل بگیرد، اگر نهادی بودجه لازم برای تولید فیلم و ساختاری که درنظرگرفته است، هزینه نکند، جشنواره‌ای در کار نیست، پژوهش هم باید به این صورت مورد توجه قرار گیرد.
وی افزود: در تمامی کشورهای دنیا، امور و فعالیت‌ها با پژوهش پیش می‌رود اما ما در ابتدا باید سازمان را تفهیم کنیم که پژوهش چه اهمیت و ضرورتی دارد و کاربرد آن چیست، ما هنوز درباره کاربرد پژوهش و فهم آن مشکل داریم و پژوهش هنوز جایگاه خود را پیدا نکرده است و این مرتبط با عدم مطالبه رسانه‌هاست.
این پژوهشگر و فیلمساز بیان کرد: از رسانه‌ها انتظار داریم که در فیلم‌ها، خلاء اندیشه و پژوهش را پیدا بکنند، یک زمانی توقع از یک فیلمساز خیلی بالا بود و فیلمساز تحت فشار بود، اگر یک پزشک، در جامعه پزشکی اشتباهی بکند شاید یکی دو نفر را از دست بدهیم اما اگر در سینما یک اندیشه خاموش است، در ناخودآگاه میلیون‌ها انسان تاثیر می‌گذارد، حرکت اشتباهی برویم، آثار و صدمات جبران‌ناپذیری به جامعه وارد می‌شود.
جواهری اظهارداشت: امروز فیلمسازی خیلی آسان شده و توقع از فیلمسازی پایین آمده است و رسانه‌ها چالش ندارند، هیچ چالشی برای فیلمساز و مدیر سینمایی که این فیلم‌ها خلاء اندیشه دارند، نیست، یک سری ادعاهایی مطرح می‌شود که سینما سرگرمی است، چه نیازی به پژوهش داریم، همین ادعاها باید با حضور اندیشمندان و پژوهشگران طی مناظره‌ای بررسی شود.
وی گفت: رسانه‌ها علاقه‌ای به حوزه اندیشه و پژوهش ندارند و همین موضوع به فیلمساز و نهادها سرایت کرده است، نهادها به مطالبات شما نگاه می‌کند و نسبت به آن، عملکرد انجام می‌دهد، امروز نگران کُت بازیگر، فوتوکال بازیگران و یکسری ناهار و شام هستیم اما نگران خلاء اندیشه و پژوهش نیستیم، چون کسی نیست که درباره آن صحبت کند، کسی نیست در این رابطه مطالبه کند، هیچ مدیری سوال نمی‌کند که پژوهش کجاست و به همین دلیل کار فیلمساز و مدیر سینمایی راحت و آسان شده است.
بیان گفتمان کی پاپ کره جنوبی در «چشم بادومی»
این جامعه‌شناس درباره برخی از فیلم‌های جشنواره بیان کرد: به طور مثال فیلم «چشم بادومی» که در جشنواره امسال اکران شد، فاقد پژوهش است و این فقدان موجب شده تا گفتمانی در تقابل با گفتمان کی پاپ شکل نگیرد. وظیفه گفتمان ساخت دنیای زبانی است، نظریه‌پردازان گفتمان همچون فوکو، لاکلا و موفه معتقدند جهان، جهانی است که زبان می‌سازد، زبان، سیاست، معنا و منفعت است، زبان همه چیز است، گفتمانی که ساخته می‌شود، در ذیلش معنا و هویت پیدا می‌کنیم.
وی افزود: در فیلم «چشم بادومی» موضوع کی پاپ نشان داده شده که میلیون‌ها نوجوان در سراسر دنیا و ایران تحت تاثیر این زبان موسیقایی کره‌ای قرار گرفتند، شبیه آن می‌شوند، معنا و هویتشان را از آن پیدا می‌کنند و نسل دهه 80 از این فیلم عصبانی هستند، چرا که تحت تاثیر آن هستند و این فیلم آنان را دیوانه نشان داده است و در اعتراض به فیلم اعتصاب می‌کنند، در نهایت، عدم پژوهش موجب می شود، فیلم ژرنالیستی و فاقد اندیشه باشد و یک الترناتیوی در تقابل با گفتمان کی پاپ نداشته باشد. 
جواهری بیان کرد: ما با یکسری از فیلم‌هایی مواجه هستیم که گویا فقط برای سرگرمی ساخته شدند و اعلام می‌شود که در دهه فجر نباید درباره این فیلم‌ها انتقاد کرد، امید خوب است، نقد یعنی امید، هر جایی که نقد اتفاق نیفتد یعنی امید نداریم. در صورتی که انسان زمانی نقد می‌کند که امید دارد، وقتی ما نقد نکنیم و همه چیز را رها کنیم، درست نیست.
این پژوهشگر اظهارداشت: پژوهش به معنای انجام چند تحقیق نیست، وقتی می‌خواهیم فقر را نشان بدهیم باید در این رابطه پژوهش کنیم، آمارهایی داده می‌شود که در محله‌ای 33 درصد فقیر هستند، فقیران خشونت طلب هستند و... نام این پژوهش نیست، اسم این تحقیق و جمع‌آوری یکسری داده است، پژوهش به معنای این است که به جای حل مساله به دنبال فهم مساله باشیم، فقر را بفهمیم و تجربه زیستی آن را داشته باشیم، وقتی از دور فقر را می‌بینیم، اشتباه می‌کنیم که درباره آن فیلم می‌سازیم.
وی افزود: اگر بخواهیم درباره فقر صحبت کنیم، فقر یعنی در ذیل تولیدکننده‌ای که مورد استثمار قرار گرفته است، آن طور که ما نشان می‌دهیم لمپنیسم‌هایی هستند که شغل ندارند، دزد هستند یا شرافت ندارند یا فحاشی می‌کنند. مقوله فقر یک مقوله گسترده است، ما در فیلم‌ها نتواستیم به اینها پاسخ بدهیم، همه اینها خلاءهای پژوهشی دارند.
وی گفت: امروز فیلمساز می‌گوید قرار نیست راه حل بدهم، قرار نیست عمق موضوعی را نشان بدهم، بازتابی از جامعه و آینه تمام قدی از آن هستم و واقعیت‌های جامعه را می‌گویم، سوال اینجاست آیا هنرمند باید دغدغه‌ای داشته باشد و آن دغدغه را در جامعه ایجاد کند یا خیر؟، فیلمساز می‌تواند هر آن چیزی که در جامعه می‌بیند را بسازد، سوال پیش می‌آید که خود واقعیت چیست؟، ما به اینها هنوز نتوانستیم پاسخ بدهیم، وقتی مفاهیم علوم انسانی را به کار می‌بریم، فیلمسازی خلاء دارد.
جواهری افزود: گفته می‌شود که سینما از غرب وارد ایران شده است، اگر «Director» را به معنی درستش ترجمه کنیم به معنای جهت‌دهنده است، کارگردان ترجمه Director نیست، Director به معنی جهت‌دهنده و کسی است که اندیشه داشته باشد تا بتواند به اندیشه و معنا جهت بدهد اما کلمه کارگردان از کجا آمده است؟ اگر ریشه این کلمه را بررسی کنیم، از هند به ایران منتقل شد و به معنای کسانی است که کارچاق کن بودند، آن موقع به کارگردان کارچاق کن می‌گفتند بعد دریافتند که این اصطلاح بد است، گفتند بگوییم به کسی که کار را می‌گرداند و کارگردان، رواج پیدا کرد.
مسئول پژوهش فیلم‌های جشنواره فجر بیان کرد: اکنون با کارگردان‌هایی مواجه هستیم که یک نفر سرکارگر است و عواملی را برای تولید فیلم گردهم می‌آورد، دیگر اینجا جهت‌دهنده از بین رفته است، فرم زمانی به وجود می‌آید که از ناخودآگاه کارگردان که زیست داشته است، حس منتقل کند، هنرمند اصالت خود را از اندیشه می‌گیرد، وقتی از اندیشه تهی است، این انتقال حس هم وجود ندارد و برای همین ما با آثاری مواجه هستیم که یک بار مصرف و ژورنالیستی هستند و بار دوم سوم نمی‌شود دید، چون دیگر مولف نیست و فیلمساز مولف نداریم تا بتوانیم لایه‌های زیرین فیلم را بررسی و تحلیل کنیم.
جواهری اظهارداشت: فیلمسازان امروز قصد دارند یک قصه کلاسیک با یک گره بسازند که در انتها هم آن گره را باز کنند، می‌توانم تمام فیلم‌هایی که از سه سال پیش تاکنون پخش شده است را در یک سطر تحلیل کنم اما فیلم «کودا» که اسکار می‌گیرد را نمی‌توانم در یک سطر تشریح کنم، فکر می‌کنم که کدام لایه روانشناختی این فیلم را باید بگویم و به راحتی نمی‌توانم در یک سطر فیلم را تحلیل و بررسی کنم.

supports HTML5 video