بزرگنمايي:

آریا جوان - خراسان / تفکر خلاق به معنای توانایی تولید ایده‌های جدید، ابتکاری و غیرمعمول برای حل مشکلات یا پاسخ به نیازهاست؛ در روز جهانی تفکر از مراحل دستیابی به مدل خلاقانه‌اش گفتیم​​​​
تفکر خلاق نقش حیاتی در جنبه‌های مختلف زندگی دارد. این نوع تفکر به انسان‌ها کمک می‌کند تا در مواجهه با چالش‌ها و مشکلات، راه‌حل‌های جدیدی را بیابند. تفکر خلاق به معنای یافتن راه‌حل‌های نوآورانه برای مسائل، فراتر رفتن از مرزهای عادی ذهن و خلق ایده‌های جدید است که می‌تواند در زمینه‌های مختلف مانند هنر، علم، فناوری و حتی زندگی روزمره مورد استفاده قرار گیرد. امروز یعنی 22 فوریه به نام روز جهانی «تفکر» نام گذاری شده است. به همین بهانه از تعریف تفکر خلاق، انواع آن و مراحلش گفتیم.
انواع تفکر خلاق
همان طور که گفتیم تفکر خلاقانه یکی از مهم‌ترین مهارت‌های ذهنی است که به افراد کمک می‌کند به راه‌حل‌های نوآورانه و خارج از چارچوب برای مسائل دست یابند. این نوع تفکر می‌تواند به شکل‌های مختلفی بروز کند و بسته به نیازها و زمینه‌های مختلف، روش‌های متفاوتی داشته باشد. در ادامه به برخی از انواع تفکر خلاقانه اشاره می‌کنیم.
تفکر همگرا| تفکر همگرا به یافتن یک پاسخ صحیح برای یک مسئله یا چالش خاص اشاره دارد. در این نوع تفکر، فرد به جای ایده‌پردازی‌های متعدد، تلاش می‌کند بهترین و منطقی‌ترین راه‌حل را پیدا کند. این نوع تفکر معمولاً در حل مسائل ریاضی یا تصمیم‌گیری‌های استراتژیک مفید است.
تفکر واگرا| تفکر واگرا به فرایندی اشاره دارد که در آن فرد به جای تمرکز بر یک پاسخ درست، به تولید ایده‌ها و راه‌حل‌های متعدد می‌پردازد. این نوع تفکر به نوآوری و خلاقیت بیشتر کمک می‌کند و اغلب در فرایندهای طراحی، هنر و نوآوری‌های علمی کاربرد دارد.
تفکر استعاری| تفکر استعاری استفاده از استعاره‌ها و تشبیه‌ها برای فهم بهتر مسائل پیچیده و پیدا کردن راه‌حل‌های جدید است. این نوع تفکر به افراد کمک می‌کند از ارتباطات غیرمستقیم بین موضوعات استفاده کنند و از دیدگاه‌های تازه به مسائل نگاه کنند.
تفکر جانبی| تفکر جانبی به معنای یافتن راه‌حل‌های غیرمعمول و خارج از مسیرهای معمول است. در این نوع تفکر، فرد از چارچوب‌های سنتی و مرسوم فاصله می‌گیرد و به دنبال رویکردهای جدید و بدیع می‌گردد. این نوع تفکر اغلب در فرایند نوآوری‌های فناوری و طراحی به کار می‌رود.
تفکر شهودی| تفکر شهودی مبتنی بر احساسات و الهامات درونی است. افراد در این نوع تفکر از منطق و تحلیل‌های دقیق فاصله می‌گیرند و به جای آن به حس‌ها و الهامات خود اعتماد می‌کنند. این نوع تفکر می‌تواند در هنر و خلق آثار نوآورانه بسیار مؤثر باشد.
تفکر داستانی| تفکر داستانی به استفاده از داستان‌ها برای فهم و حل مسائل پیچیده اشاره دارد. با ساختاردهی اطلاعات به شکل داستانی، افراد می‌توانند روابط و الگوهای پنهان در مسائل را بهتر درک کنند و راه‌حل‌های خلاقانه‌تری ارائه دهند.
تفکر ترکیبی| تفکر ترکیبی شامل ادغام دو یا چند ایده یا مفهوم متفاوت برای ایجاد یک ایده یا راه‌حل جدید است. این نوع تفکر به افراد کمک می‌کند از ترکیب دیدگاه‌های مختلف به نتایج خلاقانه و نوآورانه دست یابند.
تفکر انتقادی| اگرچه تفکر انتقادی بیشتر به تحلیل و ارزیابی دقیق موضوعات می‌پردازد، اما می‌تواند به عنوان یک ابزار خلاقانه عمل کند. با بررسی انتقادی ایده‌ها و مفاهیم موجود، می‌توان به راه‌حل‌های بهینه و نوآورانه رسید.
مراحل تفکر خلاقانه
تفکر خلاقانه یک فرایند چند مرحله‌ای است که به فرد کمک می‌کند از ذهن خود به‌طور خلاقانه برای تولید ایده‌ها و حل مسائل استفاده کند. این فرایند معمولاً شامل مراحل مختلفی است که از تعریف مسئله تا اجرای راه‌حل را در بر می‌گیرد. در ادامه به مراحل اصلی تفکر خلاقانه اشاره می‌کنیم.
1 آمادگی
در این مرحله، فرد ابتدا مشکل یا چالش را شناسایی می‌کند و به جمع‌آوری اطلاعات مربوط به آن می‌پردازد. این مرحله شامل تحقیق، یادگیری و درک عمیق از موضوع است تا ذهن به خوبی با جنبه‌های مختلف آن آشنا شود. هرچه اطلاعات بیشتری در این مرحله جمع‌آوری شود، زمینه برای خلق ایده‌های نو فراهم‌تر خواهد بود.
2 تأمل و درون‌نگری
پس از جمع‌آوری اطلاعات، فرد به‌طور ناخودآگاه به تحلیل و پردازش آن‌ها می‌پردازد. در این مرحله، ذهن به دور از فشارهای مستقیم به مسئله فکر می‌کند و ایده‌ها به شکل ناهشیار شروع به پدیدار شدن می‌کنند. این مرحله ممکن است زمان‌بر باشد و نیاز به صبر دارد، زیرا اغلب ایده‌های نوآورانه در زمان‌های غیرمنتظره بروز می‌کنند.
3 کشف
این مرحله نقطه‌ای است که ایده یا راه‌حل خلاقانه به‌طور ناگهانی به ذهن فرد می‌رسد. این لحظه معمولاً به‌عنوان لحظه «آها» یا «یافتم!» شناخته می‌شود. در این مرحله، فرد به وضوح ایده‌ای جدید و بدیع را کشف می‌کند که می‌تواند راه‌حل مشکل باشد.
4 ارزیابی
پس از رسیدن به یک ایده، مرحله بعدی ارزیابی و تحلیل آن است. فرد باید بررسی کند که آیا ایده به‌دست‌آمده عملی است یا نه و چه میزان از کارآمدی و خلاقیت برخوردار است. در این مرحله، ایده‌ها از زوایای مختلف بررسی می‌شوند تا اطمینان حاصل شود که راه‌حل مناسب و کاربردی است.
5 اجرا
در این مرحله، ایده خلاقانه به مرحله عمل می‌رسد. فرد راه‌حل یا ایده را به‌صورت عملی پیاده‌سازی می‌کند و نتایج آن را مشاهده می‌کند. این مرحله می‌تواند شامل توسعه محصولات، اجرای پروژه‌ها یا هر نوع اقدام عملی باشد که از ایده خلاقانه به‌دست آمده است.
6 بازبینی و اصلاح
پس از اجرای ایده، مرحله بازبینی و اصلاح فرا می‌رسد. در این مرحله، فرد نتایج عملی ایده را بررسی می‌کند و هرگونه نقص یا کمبود را شناسایی می‌کند. با بازخوردهای به‌دست‌آمده، فرد می‌تواند ایده را بهبود ببخشد و به نتیجه‌ای بهتر دست یابد.
نویسنده: دکتر الناز علوی | متخصص روان‌شناسی